Poem589

Poem589

بدان نامور گـفـت پاسـخ شـنو

يکايک بـبر سوي سالار نو

بـه گويش کـه زشت کسان را مـجوي

جز آن را کـه برتابي از نـنـگ روي

سـخـن هرچ گفـتي نـه گفتارتست

مـماناد گويا زبانـت درسـت

مـگو آنـچ بدخواه تو بـشـنود

ز گـفـتار بيهوده شادان شود

بدان گاه چـندان نداري خرد

کـه مـغزت بدانـش خرد پرورد

بـه گـفـتار بي‌بر چو نيرو کـني

روان و خرد را پر آهو کـني

کـسي کو گـنـهـکار خواند تو را

از آن پـس جـهاندار خواند تو را

نـبايد کـه يابد بر تو نـشـسـت

بـگيرد کـم و بيش چيزي بدسـت

مينديش زين پـس برين سان پيام

کـه دشـمـن شود بر تو بر شادکام

بـه يزدان مرا کار پيراسـتـسـت

نـهاده بران گيتي‌ام خواسـتـسـت

بدين جـسـتـن عيبـهاي دروغ

بـه نزد بزرگان نـگيري فروغ

بيارم کـنون پاسـخ اين هـمـه

بدان تا بـگوييد پيش رمـه

پـس از مرگ مـن يادگاري بود

سـخـن گـفـتـن راسـت ياري بود

چو پيدا کـنـم بر تو انـبوه رنـج

بداني کـه از رنـج ماخاسـت گـنـج

نخسـتين کـه گـفـتي ز هرمز سخن

بـه بيهوده از آرزوي کـهـن

ز گـفـتار بدگوي ما را پدر

برآشـفـت و شد کار زير و زبر

از انديشـه او چو آگـه شديم

از ايران شـب تيره بي ره شديم

هـما راه جـسـتيم و بـگريخـتيم

بـه دام بـلا بر نياويخـتيم

از انديشـه او گـناهـم نـبود

جز از جسـتـن او شاه را هـم نـبود

شـنيدم کـه بر شاه مـن بد رسيد

ز بردع برفـتـم چو گوش آن شـنيد

گـنـهـکار بـهرام خود با سـپاه

بياراسـت در پيش مـن رزمـگاه

ازو نيز بـگريخـتـم روز جـنـگ

بدان تا نيايم مـن او را بـه چـنـگ

ازان پـس دگر باره باز آمدم

دلاور بـه جـنـگ‌ش فراز آمدم

نـه پرخاش بـهرام يکـباره بود

جـهاني بران جـنـگ نـظاره بود

بـه فرمان يزدان نيکي فزاي

کـه اويسـت بر نيک و بد رهـنـماي

چو ايران و توران بـه آرام گـشـت

هـمـه کار بـهرام ناکام گـشـت

چو از جـنـگ چوبينـه پرداخـتـم

نـخـسـتين بـکين پدر تاخـتـم

چو بـند وي و گسـتـهـم خالان بدند

بـه هر کـشوري بي‌هـمالان بدند

فدا کرده جان را هـمي پيش مـن

بـه دل هـم زبان و به تـن خويش مـن

چو خون پدر بود و درد جـگر

نـکرديم سـسـتي بـه خون پدر

بريديم بـند وي را دسـت و پاي

کـجا کرد بر شاه تاريک جاي

چو گـسـتـهـم شد در جـهان ناپديد

ز گيتي يکي گوشـه‌يي برگزيد

بـه فرمان ما ناگـهان کـشـتـه شد

سر و راي خونـخوارگان گـشـتـه شد

دگر آنـک گـفـتي تو از کار خويش

از آن تـنـگ زندان و بازار خويش

بد آن تا ز فرزند مـن کار بد

نيايد کزان بر سرش بد رسد

بـه زندان نـبد بر شـما تنـگ و بـند

هـمان زخـم خواري و بيم گزند

بدان روزتان خوار نـگذاشـتـم

هـمـه گـنـج پيش شـما داشتـم

بر آيين شاهان پيشين بديم

نـه بي‌کار و بر ديگر آيين بديم

ز نـخـچير و ز گوي و رامـشـگران

ز کاري کـه اندر خور مـهـتران

شـمارا بـه چيزي نـبودي نياز

ز دينار وز گوهر و يوز و باز

يکي کاخ بد کرده زندانـش نام

هـمي زيسـتي اندرو شادکام

هـمان نيز گـفـتار اخـترشـناس

کـه ما را هـمي از تو دادي هراس

کـه از تو بد آيد بدين سان که هـسـت

نينداخـتـم اخـترت را زدسـت

وزان پـس نـهاديم مـهري بر وي

بـه شيرين سـپرديم زان گفـت و گوي

چو شاهيم شد سال بر سي و شـش

ميان چـنان روزگاران خوش

تو داري بياد اين سـخـن بي‌گـمان

اگر چـند بـگذشـت بر ما زمان

مرا نامـه آمد ز هـندوسـتان

بدم مـن بدان نيز هـمداسـتان

ز راي برين نزد مانامـه بود

گـهر بود و هر گونـه‌يي جامـه بود

يکي تيغ هـندي و پيل سـپيد

جزين هرچ بودم بـه گيتي اميد

ابا تيغ ديباي زربـفـت پـنـج

ز هر گونـه‌يي اندرو برده رنـج

سوي تو يکي نامـه بد بر پرند

نوشـتـه چو مـن ديدم از خـط هـند

بـخواندم يکي مرد هـندي دبير

سـخـن‌گوي و دانـنده و يادگير

چوآن نامـه را او بـه مـن بر بـخواند

پر از آب ديده هـمي‌سرفـشاند

بدان نامـه در بد کـه شادان بزي

کـه با تاج زر خـسروي را سزي

کـه چون ماه آذر بد و روز دي

جـهان را تو باشي جـهاندار کي

شده پادشاهي پدر سي و هـشـت

سـتاره برين گونـه خواهد گذشـت

درخـشان شود روزگار بـهي

کـه تاج بزرگي بـه سر برنـهي

مرا آن زمان اين سـخـن بد درسـت

ز دل مـهرباني نـبايسـت شـسـت

مـن آگاه بودم کـه از بـخـت تو

ز کار درخـشيدن تـخـت تو

نـباشد مرا بـهره جز درد و رنـج

تو را گردد اين تـخـت شاهي وگـنـج

ز بـخـشايش و دين و پيوند و مـهر

نـکردم دژم هيچ‌زان نامـه چـهر

بـه شيرين سـپردم چو برخواندم

ز هر گونـه انديشـه‌ها را ندم

بر اوسـت با اخـتر تو بـهـم

نداند کـسي زان سـخـن بيش و کـم

گر اي دون که خواهي که بيني بـه خواه

اگر خود کـني بيش و کـم را نـگاه

برانـم کـه بيني پـشيمان شوي

وزين کرده‌ها سوي درمان شوي

دگر آنـک گـفـتي ز زندان و بـند

گر آمد ز ما برکـسي برگزند

چـنين بود تا بود کارجـهان

بزرگان و شاهان و راي مـهان

اگر تو نداني بـه موبد بـگوي

کـند زين سـخـن مر تو را تازه روي

کـه هرکـس کـه او دشمن ايزدسـت

ورا در جـهان زندگاني بدسـت

بـه زندان ما ويژه ديوان بدند

کـه نيکان ازيشان غريوان بدند

چو ما را نـبد پيشـه خون ريخـتـن

بدان کار تـنـگ اندر آويخـتـن

بدان را بـه زندان هـمي‌داشـتـم

گزند کـسان خوار نـگذاشـتـم

بـسي گفـت هرکـس که آن دشمنند

ز تـخـم بدانـند و آهرمـنـند

چو انديشـه ايزدي داشـتيم

سـخـنـها هـمي‌خوار بـگذاشـتيم

کـنون مـن شـنيدم کـه کردي رها

مرد آن را کـه بد بـتر از اژدها

ازين بد گـنـهـکار ايزد شدي

بـه گـفـتار و کردارها بد شدي

چو مـهـتر شدي کار هـشيار کـن

نداني تو دانـنده را يار کـن

مـبـخـشاي بر هر کـه رنجست زوي

اگر چـند اميد گـنـجـسـت زوي

بر آنـکـس کزو در جـهان جزگزند

نـبيني مر او را چـه کـمـتر ز بـند

دگر آنـک از خواسـتـه گـفـتـه‌اي

خردمـندي و راي بـنـهـفـتـه‌اي

ز کـس مانـجـسـتيم جز باژ و ساو

هر آنـکـس کـه او داشـت با باژ تاو

ز يزدان پذيرفـتـم آن تاج و تـخـت

فراوان کـشيدم ازان رنـج سـخـت

جـهان آفرين داور داد وراسـت

هـمي روزگاري دگرگونـه خواسـت

نيم دژمـنـش نيز درخواسـت او

فزوني نـجوييم درکاسـت او

بـه جـسـتيم خـشـنودي دادگر

ز بـخـشـش نديدم بـکوشـش گذر

چو پرسد ز مـن کردگار جـهان

بـگويم بو آشـکار و نـهان

بـپرسد کـه او از توداناترسـت

بـهر نيک و بد بر تواناترسـت

هـمين پرگـناهان کـه پيش تواند

نـه تيماردار و نـه خويش تواند

ز مـن هرچ گويند زين پـس هـمان

شوند اين گره بر تو بر بد گـمان

هـمـه بـنده سيم و زرند و بـس

کـسي را نـباشـند فريادرس

ازيشان تو را دل پر آسايش اسـت

گـناه مرا جاي پالايش اسـت

نـگـنـجد تو را اين سـخـن در خرد

نـه زين بد کـه گفـتي کـسي برخورد

وليکـن مـن از بـهر خود کامـه را

کـه برخواند آن پـهـلوي نامـه را

هـمان در جـهان يادگاري بود

خردمـند را غـمـگـساري بود

پـس از ماهر آنکـس کـه گـفـتار ما

بـخوانـند دانـند بازار ما

ز برطاس وز چين سـپـه رانديم

سـپـهـبد بـهر جاي بـنـشانديم

بـبرديم بر دشـمـنان تاخـتـن

نيارسـت کـس گردن افراخـتـن

چو دشـمـن ز گيتي پراگـنده شد

هـمـه گـنـج ما يک سر آگـنده شد

هـمـه بوم شد نزد ما کارگر

ز دريا کـشيدند چـندان گـهر

کـه مـلاح گـشـت از کشيدن ستوه

مرا بود هامون و دريا و کوه

چو گـنـج در مـها پراگـنده شد

ز دينار نو بـه دره آگـنده شد

ز ياقوت وز گوهر شاهوار

هـمان آلـت و جامـه زرنـگار

چو ديهيم ما بيست وشش ساله گشـت

ز هر گوهري گنـجـها مالـه گـشـت

درم را يکي ميخ نو ساخـتـم

سوي شادي و مـهـتري آخـتـم

بدان سال تا باژ جـسـتـم شـمار

چوشد باژ دينار بر صد هزار

پراگـنده افـگـند پـند او سي

هـمـه چرم پـند او سي پارسي

بـهر بـه دره‌يي در ده و دو هزار

پراگـنده دينار بد شاهوار

جز از باژ و دينار هـندوسـتان

جز از کـشور روم و جا دوسـتان

جز از باژ وز ساو هر کـشوري

ز هر نامداري و هر مـهـتري

جز از رسـم و آيين نوروز و مـهر

از اسـپان وز بـنده خوب چـهر

جز از جوشـن و خود و گوپال و تيغ

ز ما اين نـبودي کـسي را دريغ

جز از مـشـک و کافور و خز و سـمور

سياه و سـپيد و ز کيمال بور

هران کـس کـه ما را بدي زيردسـت

چـنين باژها بر هيونان مـسـت

هـمي‌تاخـتـند بـه درگاه ما

نـپيچيد گردن کـس از راه ما

ز هر در فراوان کـشيديم رنـج

بدان تا بيا گـند زين گونـه گـنـج

دگر گـنـج خـضرا و گـنـج عروس

کـجا داشـتيم از پي روز بوس

فراوان ز نامـش سـخـن را نديم

سرانـجام باد آورش خوانديم

چنين بيست و شش سال تا سي و هشت

بـه جز بـه آرزو چرخ بر ما نـگـشـت

هـمـه مـهـتران خود تـن آسان بدند

بد انديش يک سر هراسان بدند

هـمان چون شـنيدم ز فرمان تو

جـهان را بد آمد ز پيمان تو

نـماند کـس اندر جـهان رامـشي

نـبايد گزيدن بـه جز خامـشي

هـمي‌کرد خواهي جـهان پرگزند

پراز درد کاري و ناسودمـند

هـمان پرگزندان کـه نزد تواند

کـه تيره شـبان اور مزد تواند

هـمي‌داد خواهـند تـخـتـت بـباد

بدان تا نـباشي بـه گيتي تو شاد

چو بودي خردمـند نزديک تو

کـه روشـن شدي جان تاريک تو

بـه دادن نـبودي کـسي رازيان

کـه گـنـجي رسيدي بـه ارزانيان

ايا پور کـم روز و اندک خرد

روانـت ز انديشـه رامـش برد

چـنان دان که اين گنج من پشت تسـت

زمانـه کـنون پاک در مشت تـسـت

هـم آرايش پادشاهي بود

جـهان بي‌درم در تـباهي بود

شود بي‌درم شاه بيدادگر

تـهي دسـت را نيسـت هوش و هـنر

بـه بخـشـش نـباشد ورا دستـگاه

بزرگان فـسوسيش خوانـند شاه

ار اي دون که از تو بـه دشـمـن رسد

هـمي بـت بدسـت بر هـمـن رسد

ز يزدان پرسـتـنده بيزار گـشـت

ورا نام و آواز تو خوار گـشـت

چو بي‌گـنـج باشي نـپايد سـپاه

تو را زيردسـتان نـخوانـند شاه

سـگ آن بـه کـه خواهـنده نان بود

چو سيرش کـني دشـمـن جان بود

دگر آنـک گـفـتي ز کار سـپاه

کـه در بو مـهاشان نـشاندم بـه راه

ز بي‌دانـشي اين نيايد پـسـند

نداني هـمي راه سود از گزند

چـنين اسـت پاسـخ کـه از رنج من

فراز آمد اين نامور گـنـج مـن

ز بيگانـگان شـهرها بـسـتدم

همـه دشـمـنان را بـه هـم بر زدم

بدان تا بـه آرام برتـخـت ناز

نـشينيم بي‌رنـج و گرم و گداز

سواران پراگـنده کردم بـه مرز

پديد آمد اکـنون ز ناارز ارز

چو از هر سوي بازخواني سـپاه

گـشاده بـبيند بد انديش راه

کـه ايران چوباغيسـت خرم بـهار

شکفـتـه هـميشـه گـل کامـگار

پراز نرگـس و نار و سيب و بـهي

چو پاليز گردد ز مردم تـهي

سـپر غـم يکايک ز بـن برکـنـند

هـمـه شاخ نارو بـهي بشـکـنـند

سـپاه و سـليحـسـت ديوار اوي

بـه پرچينـش بر نيزه‌ها خار اوي

اگر بـفـگـني خيره ديوار باغ

چـه باغ و چه دشت و چه درياچـه راغ

نـگر تا تو ديوار او نـفـگـني

دل و پـشـت ايرانيان نـشـکـني

کزان پـس بود غارت و تاخـتـن

خروش سواران و کين آخـتـن

زن و کودک و بوم ايرانيان

بـه انديشـه بد مـنـه در ميان

چو سالي چـنين بر تو بر بـگذرد

خردمـند خواند تو را بي‌خرد

مـن اي دون شـنيدم کـجا تو مـهي

هـمـه مردم ناسزا رادهي

چـنان دان کـه نوشين روان قـباد

بـه اندرز اين کرد در نامـه ياد

کـه هرکو سليحـش بـه دشمـن دهد

هـمي خويشتـن رابـه کشتـن دهد

کـه چون بازخواهد کـش آيد بـه کار

بدانديش با او کـند کارزار

دگر آنـک دادي ز قيصر پيام

مرا خواندي دو دل و خويش کام

سـخـنـها نـه از يادگار تو بود

کـه گـفـتار آموزگار تو بود

وفا کردن او و از ما جـفا

تو خود کي شـناسي جـفا از وفا

بدان پاسـخـش اي بد کـم خرد

نـگويم جزين نيز کـه اندر خورد

تو دعوي کـني هـم تو باشي گوا

چـنين مرد بـخرد ندارد روا

چو قيصر ز گرد بـلا رخ بـشـسـت

بـه مردي چو پرويز داماد جـسـت

هر آنـکـس کـه گيتي بـبد نسـپرد

بـه مـغز اندرون باشد او را خرد

بدانـم کـه بـهرام بـسـتـه ميان

ابا او يکي گـشـتـه ايرانيان

بـه رومي سـپاهي نشايد شکسـت

نـسايد روان ريگ با کوه دسـت

بدان رزم يزدان مرا ياربود

سـپاه جـهان نزد مـن خوار بود

شـنيدند ايرانيان آنـچ بود

تو را نيز زيشان بـبايد شـنود

مرا نيز چيزي کـه بايسـت کرد

بـه جاي نياطوس روز نـبرد

ز خوبي و از مردمي کرده‌ام

بـه پاداش او روز بـشـمرده‌ام

بـگويد تو را زاد فرخ هـمين

جـهان را بـه چـشـم جواني مـبين

گـشـسـپ آنـک بد نيز گـنـجور ما

هـمان موبد پاک دسـتور ما

کـه از گـنـج ما بـه دره بد صد هزار

کـه دادم بدان روميان يادگار

نياطوس را مـهره دادم هزار

ز ياقوت سرخ از در گوشوار

کـجا سـنـگ هر مـهره‌يي بد هزار

ز مـثـقال گـنـجي چو کردم شـمار

هـمان در خوشاب بـگزيده صد

درو مرد دانا نديد ايچ بد

کـه هرحـقـه‌يي را چو پنـجـه هزار

بـه دادي درم مرد گوهر شـمار

صد اسـپ گرانـمايه پنـجـه بـه زين

هـمـه کرده از آخر ما گزين

دگر ويژه با جـل ديبـه بدند

کـه در دشـت با باد هـمره بدند

بـه نزديک قيصر فرسـتادم اين

پـس از خواسـتـه خواندمـش آفرين

ز دار مـسيحا کـه گـفـتي سـخـن

بـه گـنـج اندر افـگـنده چوبي کهن

نـبد زان مرا هيچ سود و زيان

ز ترسا شـنيدي تو آواز آن

شـگـفـت آمدم زانـک چون قيصري

سر افراز مردي و نام آوري

هـمـه گرد بر گرد او بـخردان

هـمـش فيلـسوفان و هـم موبدان

کـه يزدان چرا خواند آن کـشـتـه را

گرين خـشـک چوب وتبـه گشتـه را

گر آن دار بيکار يزدان بدي

سرمايه اور مزد آن بدي

برفـتي خود از گـنـج ما ناگـهان

مـسيحا شد او نيسـتي در جـهان

دگر آنـک گـفـتي کـه پوزش بـگوي

کـنون توبـه کـن راه يزدان بـجوي

ورا پاسـخ آن بد کـه ريزنده باد

زبان و دل و دسـت و پاي قـباد

مرا تاج يزدان بـه سر برنـهاد

پذيرفـتـم و بودم از تاج شاد

بـپردان سـپرديم چون بازخواسـت

ندانـم زبان در دهانـت چراسـت

بـه يزدان بـگويم نـه با کودکي

کـه نـشـناسد او بد ز نيک اندکي

هـمـه کار يزدان پـسـنديده‌ام

هـمان شور و تـلـخي بـسي ديده‌ام

مرا بود شاهي سي و هـشـت سال

کـس از شـهر ياران نـبودم هـمال

کـسي کاين جـهان داد ديگر دهد

نـه بر مـن سـپاسي هـمي‌برنـهد

برين پادشاهي کـنـم آفرين

کـه آباد بادا بـه دانا زمين

چو يزدان بود يار و فريادرس

نيازد بـه نـفرين ما هيچ‌کـس

بدان کودک زشـت و نادان بـگوي

کـه ما را کـنون تيره گـشـت آب روي

کـه پدرود بادي تو تا جاودان

سر و کار ما باد با بـه خردان

شـما اي گرامي فرسـتادگان

سـخـن گوي و پر مايه آزادگان

ز مـن هر دو پدرود باشيد نيز

سـخـن جز شـنيده مـگوييد چيز

کـنـم آفرين بر جـهان سر بـه سر

کـه او را نديدم مـگر برگذر

بـميرد کـسي کو ز مادر بزاد

ز کيخـسرو آغاز تا کي قـباد

چو هوشـنـگ و طهـمورث و جمـشيد

کزيشان بدي جاي بيم واميد

کـه ديو و دد و دام فرمانـش برد

چو روشـن سرآمد برفـت و بـمرد

فريدون فرخ کـه او از جـهان

بدي دور کرد آشـکار و نـهان

ز بد دسـت ضـحاک تازي بـبـسـت

بـه مردي زچنـگ زمانـه نجـسـت

چو آرش کـه بردي بـه فرسـنـگ تير

چو پيروزگر قارن شيرگير

قـباد آنـک آمد ز الـبرز کوه

بـه مردي جـهاندار شد با گروه

کـه از آبـگينـه هـمي خانـه کرد

وزان خانـه گيتي پر افـسانـه کرد

هـمـه در خوشاب بد پيکرش

ز ياقوت رخـشـنده بودي درش

سياوش هـمان نامدار هژير

کـه کـشـتـش بـه روز جواني دبير

کـجا گـنـگ دژ کرد جايي بـه رنـج

وزان رنـج برده نديد ايچ گـنـج

کـجا رسـتـم زال و اسـفـنديار

کزيشان سـخـن ماندمان يادگار

چو گودرز و هـفـتاد پور گزين

سواران ميدان و شيران کين

چو گشـتاسـپ شاهي که دين بـهي

پذيرفـت و زو تازه شد فرهي

چو جا ماسـپ کاندر شـمار سـپـهر

فروزنده‌تر بد ز گردنده مـهر

شدند آن بزرگان و دانـندگان

سواران جـنـگي و مردانـگان

کـه اندر هـنر اين ازان بـه بدي

بـه سال آن يکي از دگر مـه بدي

بـه پرداخـتـند اين جـهان فراخ

بـماندند ميدان و ايوان و کاخ

ز شاهان مرا نيز هـمـتانـبود

اگر سال را چـند بالا نـبود

جـهان را سـپردم بـه نيک و بـه بد

نـه آن را کـه روزي بـه مـن بد رسد

بـسي راه دشوار بـگذاشـتيم

بـسي دشـمـن از پيش برداشـتيم

هـمـه بومـها پر ز گنـج منـسـت

کـجا آب و خاکسـت رنـج منـسـت

چو زين گونـه بر مـن سرآيد جـهان

هـمي تيره گردد اميد مـهان

نـماند بـه فرزند مـن نيز تـخـت

بـگردد ز تـخـت و سرآيدش بـخـت

فرشـتـه بيايد يکي جان سـتان

بـگويم بدو جانـم آسان سـتان

گذشـتـن چو بر چينود پـل بود

بـه زير پي اندر هـمـه گـل بود

بـه توبـه دل راسـت روشـن کـنيم

بي‌آزاري خويش جوشـن کـنيم

درسـتـسـت گـفـتار فرزانـگان

جـهانديده و پاک دانـندگان

کـه چون بـخـت بيدار گيرد نـشيب

ز هر گونـه‌يي ديد بايد نـهيب

چو روز بـهي بر کـسي بـگذرد

اگر باز خواند ندارد خرد

پيام مـن اينـسـت سوي جـهان

بـه نزد کـهان و بـه نزد مـهان

شـما نيز پدرود باشيد و شاد

ز مـن نيز بر بد مـگيريد ياد

چو اشـتاد و خراد بـه رزين گو

شـنيدند پيغام آن پيش رو

بـه پيکان دل هر دو دانا بـخـسـت

بـه سر بر زدند آن زمان هر دو دسـت

ز گـفـتار هر دو پـشيمان شدند

بـه رخـسارگان بر تـپـنـچـه زدند

بـبر بر هـمـه جامـشان چاک بود

سر هر دو دانا پر از خاک بود

برفـتـند گريان ز پيشـش بـه در

پر از درد جان و پراندوه سر

بـه نزديک شيرويه رفـت اين دو مرد

پر آژنـگ رخـسار و دل پر ز درد

يکايک بدادند پيغام شاه

بـه شيروي بي‌مـغز و بي‌دسـتـگاه