Poem506

Poem506

چـنان بد که کـسري بدان روزگار

برفـت از مداين ز بـهر شـکار

همي‌تاخـت با غرم و آهو به دشت

پراگـند شد غرم و او مانده گشت

ز هامون بر مرغزاري رسيد

درخـت و گيا ديد و هـم سايه ديد

هـمي‌راند با شاه بوزرجـمـهر

ز بـهر پرستـش هم از بهر مـهر

فرود آمد از بارگي شاه نرم

بدان تاکـند برگيا چـشـم گرم

نديد از پرستـندگان هيچـکـس

يکي خوب رخ ماند با شاه بـس

بـغـلـتيد چـندي بران مرغزار

نـهاده سرش مـهربان برکـنار

هـميشـه بـبازوي آن شاه بر

يکي بـند بازو بدي پرگـهر

برهـنـه شد از جامـه بازوي او

يکي مرغ رفـت از هوا سوي او

فرودآمد از ابر مرغ سياه

ز پرواز شد تا بـبالين شاه

بـبازو نـگـه کرد وگوهر بديد

کـسي رابـه نزديک او برنديد

همـه لـشـکرش گرد آن مرغزار

همي‌گشـت هرکـس ز بهر شکار

هـمان شاه تنـها بـخواب اندرون

نـه بر گرد او برکسي رهـنـمون

چومرغ سيه بـند بازوي بديد

سر در ز آن گوهران بردريد

چوبدريد گوهر يکايک بـخورد

هـمان در خوشاب و ياقوت زرد

بـخورد و ز بالين او بر پريد

هـمانـگـه ز ديدار شد ناپديد

دژم گـشـت زان کار بوزرجمـهر

فروماند از کارگردان سـپـهر

بدانـسـت کامد بتنـگي نشيب

زمانـه بـگيرد فريب و نـهيب

چوبيدارشد شاه و او را بديد

کزان سان همي لـب بدندان گزيد

گـماني چـنان برد کو را بـخواب

خورش کرد بر پرورش برشـتاب

بدو گفت کاي سگ تو را اين که گفت

کـه پالايش طبـع بتوان نهفـت

نـه مـن اورمزدم و گر بهمـنـم

ز خاکـسـت وز باد و آتش تنـم

جـهاندار چـندي زبان رنجـه کرد

نديد ايچ پاسـخ جز ار باد سرد

بـپژمرد بر جاي بوزرجـمـهر

ز شاه و ز کردار گردان سـپـهر

کـه بـس زود ديد آن نشان نشيب

خردمـند خامـش بـماند از نهيب

هـمـه گرد بر گرد آن مرغزار

سـپـه بود و اندر ميان شـهريار

نشسـت از بر اسب کسري بخشم

ز ره تا در کاخ نگـشاد چـشـم

هـمـه ره ز دانا همي لـب گزيد

فرود آمد از باره چـندي ژکيد

بـفرمود تا روي سـندان کـنـند

بدانـنده بر کاخ زندان کـنـند

دران کاخ بنشسـت بوزرجـمـهر

ازو برگسسـتـه جـهاندار مـهر

يکي خويش بودش دلير وجوان

پرسـتـنده شاه نوشين‌روان

بـهرجاي با شاه در کاخ بود

بـه گـفـتار با شاه گسـتاخ بود

بـپرسيد يک روز بوزرجـمـهر

ز پرورده شاه خورشيد چـهر

کـه او را پرستش همي چون کني

بياموز تا کوشـش افزون کـني

پرستـنده گـفـت اي سر موبدان

چـنان دان کـه امروز شاه ردان

چو از خوان برفت آب بـگـساردم

زمين ز آبدسـتان مگر يافـت نـم

نـگـه سوي من بنده زان گونه کرد

کـه گفتم سرآمد مرا خواب وخورد

جـهاندار چون گشت بامن درشت

مراسسـت شد آبدستان بمشت

بدو دانـشي گـفـت آب آر خيز

چنان چون که بر دست شاه آب ريز

بياورد مرد جوان آب گرم

هـمي‌ريخـت بر دست او نرم نرم

بدو گفـت کين بار بر دستـشوي

تو با آب جو هيچ تـندي مـجوي

چولـب را بـبالايد از بوي خوش

تو از ريخـت آبدسـتان نـکـش

چو روز دگر شاه نوشين‌روان

بـهـنـگام خوردن بياورد خوان

پرسـتـنده را دل پرانديشه گشت

بدان تا دگر بار بـنـهاد تـشـت

چـنان هـم چو داناش فرموده بود

نـه کـم کرد ازان نيز و نـه برفزود

بـه گـفـتار دانا فرو ريخـت آب

نـه نرم ونـه از ريختن برشـتاب

بدو گـفـت شاه اي فزاينده مـهر

کـه گفـت اين تو راگفت بوزرجمهر

مرا اندرين دانـش او داد راه

کـه بيند همي اين جـهاندار شاه

بدو گـفـت رو پيش دانا بـگوي

کزان نامور جاه و آن آبروي

چراجـسـتي از برتري کمـتري

بـبد گوهر و ناسزا داوري

پرسـتـنده بـشـنيد و آمد دوان

برخال شد تـند وخسـتـه روان

ز شاه آنـچ بشيند با او بگـفـت

چين يافـت زو پاسخ اندر نهفـت

کـه حال من از حال شاه جـهان

فراوان بهسـت آشـکار و نـهان

پرستـنده برگشـت و پاسخ ببرد

سـخـنـها يکايک برو برشـمرد

فراوان ز پاسـخ برآشـفـت شاه

ورا بـند فرمود و تاريک چاه

دگر باره پرسيد زان پيشـکار

کـه چون دارد آن کـم خرد روزگار

پرسـتـنده آمد پر از آب چـهر

بگـفـت آن سخنـها به بوزرجمهر

چـنين داد پاسـخ بدو نيکـخواه

کـه روز مـن آسانـتر از روز شاه

فرسـتاده برگـشـت وآمد چو باد

همـه پاسـخـش کرد بر شاه ياد

ز پاسخ بر آشفت و شد چون پلنـگ

ز آهـن تـنوري بـفرمود تـنـگ

ز پيکان وز ميخ گرد اندرش

هـم از بـند آهن نهفتـه سرش

بدو اندرون جاي دانا گزيد

دل از مـهر دانا بيکـسو کـشيد

نـبد روزش آرام و شب جاي خواب

تـنـش پر ز سختي دلش پرشتاب

چـهارم چـنين گفـت شاه جهان

ابا پيشـکارش سـخـن درنـهان

کـه يک بار نزديک دانا گذار

بـبر زود پيغام و پاسـخ بيار

بـگويش کـه چون‌بيني اکنون تنت

کـه از ميخ تيزسـت پيراهـنـت

پرسـتـنده آمد بداد آن پيام

کـه بشـنيد زان مهر خويش کام

چـنين داد پاسـخ بـمرد جوان

کـه روزم بـه از روز نوشين‌روان

چو برگشـت و پاسـخ بياورد مرد

ز گـفـتار شد شاه را روي زرد

ز ايوان يکي راسـتـگوي گزيد

کـه گـفـتار دانا بداند شـنيد

ابا او يکي مرد شـمـشير زن

کـه دژخيم بود اندران انجـمـن

کـه رو تو بدين بد نـهان را بـگوي

کـه گر پاسخت را بود رنـگ و بوي

و گرنـه کـه دژخيم با تيغ تيز

نـمايد تو را گردش رسـتـخيز

کـه گفتي که زندان به از تخت شاه

تـنوري پر از ميخ با بـند و چاه

بيامد بگفـت آنـچ بـشـنيد مرد

شد از درد دانا دلـش پر ز درد

بدان پاکدل گـفـت بوزرجـمـهر

کـه نـنـمود هرگز بمابخت چهر

چه با گنج و تختي چه با رنج سخت

بـبـنديم هر دو بـناکام رخـت

نـه اين پاي دارد بـگيتي نـه آن

سرآيد هـمي نيک و بد بي‌گـمان

ز سـخـتي گذر کردن آسان بود

دل تاجداران هراسان بود

خردمـند ودژخيم باز آمدند

بر شاه گردن فراز آمدند

شـنيده بگـفـتـند با شـهريار

دلـش گشـت زان پاسخ او فگار

بـه ايوانـش بردند زان تنـگ جاي

بـه دسـتوري پاکدل رهـنـماي

برين نيز بگذشت چندي سـپـهر

پر آژنـگ شد روي بوزرجـمـهر

دلـش تنگـتر گشت و باريک شد

دوچـمـش ز انديشـه تاريک شد

چو با گنـج رنـجـش برابر نـبود

بـفرسود ازان درد و در غم بـسود

چـنان بد که قيصر بدان چـندگاه

رسولي فرسـتاد نزديک شاه

ابا نامـه و هديه و با نـثار

يکي درج و قـفـلي برو اسـتوار

کـه با شاه کـنداوران وردان

فراوان بود پاکدل موبدان

بدين قفل و اين درج نابرده دسـت

نهفتـه بـگويند چيزي که هست

فرسـتيم باژ ار بـگويند راسـت

جز از باژ چيزي کـه آيين ماسـت

گراي دون کـه زين دانـش ناگزير

بـماند دل موبد تيزوير

نـبايد کـه خواهد ز ما باژ شاه

نراند بدين پادشاهي سـپاه

برين گونـه دارم ز قيصر پيام

تو پاسـخ گزار آنـچ آيدت کام

فرسـتاده راگـفـت شاه جهان

کـه اين هم نباشد ز يزدان نـهان

مـن از فر او اين بـجاي آورم

هـمان مرد پاکيزه راي آورم

يکي هفـتـه ايدر ز مي شاد باش

برامـش دل آراي وآزاد باش

ازان پس بران داسـتان خيره ماند

بزرگان و فرزانـگانرا بـخواند

نـگـه کرد هريک زهر باره‌اي

کـه سازد مر آن بـند را چاره‌اي

بدان درج و قفلي چـنان بي‌کـليد

نـگـه کرد و هر موبدي بـنـگريد

ز دانـش سراسر بيکـسو شدند

بـناداني خويش خـسـتو شدند

چو گشـتـند يک انجمـن ناتوان

غـمي شد دل شاه نوشين‌روان

همي‌گـفـت کين راز گردان سپهر

بيارد بانديشـه بوزرجـمـهر

شد از درد دانا دلـش پر ز درد

برو پر ز چين کرد و رخـساره زرد

شهنـشاه چون ديد ز انديشه رنج

بـفرمود تا جامـه دستي ز گنـج

بياورد گـنـجور و اسـبي گزين

نشسـت شهـنـشاه کردند زين

بـه نزديک دانا فرستاد و گـفـت

کـه رنـجي که ديدي نشايد نهفت

چـنين راند بر سر سپهر بـلـند

کـه آيد ز ما بر تو چـندي گزند

زيان تو مـغز مرا کرد تيز

هـمي با تن خويش کردي سـتيز

يکي کار پيش آمدم ناگزير

کزان بـسـتـه آمد دل تيزوير

يکي درج زرين سرش بسته خشک

نـهاده برو قفل و مهري ز مشـک

فرسـتاد قيصر برما ز روم

يکي موبدي نامـبردار بوم

فرسـتاده گويد کـه سالار گفـت

کـه اين راز پيدا کنيد از نهـفـت

کـه اين درج را چيست اندر نـهان

بـگويند فرزانـگان جـهان

بـه دل گفتم اين راز پوشيده چـهر

بـبيند مـگر جان بوزرجـمـهر

چوبشـنيد بوزرجمـهر اين سخن

دلـش پرشد از رنج و درد کـهـن

ز زندان بيامد سرو تن بشـسـت

بـه پيش جـهانداور آمد نخسـت

هـمي‌بود ترسان ز آزار شاه

جـهاندار پر خشـم و او بيگـناه

شـب تيره و روز پيدا نـبود

بدان سان که پيغام خسرو شـنود

چو خورشيد بـنـمود تاج از فراز

بـپوشيد روي شـب تيره باز

باخـتر نـگـه کرد بوزرجـمـهر

چوخورشيد رخشنده بد بر سپـهر

بـه آب خرد چشم دل را بشسـت

ز دانـندگان اسـتواري بجسـت

بدو گفـت بازار من خيره گشـت

چو چشمم ازين رنجها تيره گشـت

نگـه کـن که پيشت که آيد به راه

ز حالـش بپرس ايچ نامش مـخواه

بـه راه آمد از خانه بوزرجـمـهر

هـمي‌رفـت پويان زني خوب چهر

خردمـند بينا بدانا بـگـفـت

سـخـن هرچ بر چشم او بد نهفت

چـنين گفـت پرسنده را راه جوي

کـه بـپژوه تا دارد اين ماه شوي

زن پاکدامـن بپرسـنده گـفـت

که شويست و هم کودک اندر نهفت

چوبشـنيد دانـنده گـفـتار زن

بـخـنديد بر باره گامزن

هـمانـگـه زني ديگر آمد پديد

بـپرسيد چون ترجـمانـش بديد

کـه‌اي زن تو را بچه وشوي هست

وگر يک تـني باد داري بدسـت

بدو گفت شويست اگر بچه نيسـت

چو پاسخ شنيدي بر من مه ايست

هـمانـگـه سديگر زن آمد پديد

بيامد بر او بـگـفـت و شـنيد

کـه اي خوب رخ کيست انـباز تو

برين کـش خراميدن و ناز تو

مرا گفـت هرگز نبودسـت شوي

نخواهـم کـه پيداکنـم نيز روي

چو بشـنيد بوزرجمهر اين سخـن

نـگر تا چـه انديشـه افگند بـن

بيامد دژم روي تازان بـه راه

چو بردند جوينده را نزد شاه

بـفرمود تا رفـت نزديک تـخـت

دل شاه کسري غمي گشت سخت

کـه دانـنده را چـشـم بينا نديد

بـسي باد سرد از جگر بر کـشيد

هـمي‌کرد پوزش ازان کار شاه

کزو داشـت آزار بر بيگـناه

پـس از روم و قيصر زبان برگـشاد

هـمي‌کرد زان قفـل و زان درج ياد

بـشاه جـهان گفـت بوزرجمـهر

کـه تابان بدي تا بـتابد سـپـهر

يکي انجـمـن درج در پيش شاه

بـه پيش بزرگان جوينده راه

بـنيروي يزدان کـه انديشـه داد

روان مرا راسـتي پيشـه داد

بـگويم بدرج اندرون هرچ هسـت

نـسايم بران قفل وآن درج دسـت

اگر تيره شد چشم دل روشنسـت

روان راز دانش همي‌جوشنـسـت

ز گـفـتار او شاد شد شـهريار

دلـش تازه شد چون گل اندر بـهار

ز انديشه شد شاه را پشت راست

فرسـتاده و درج را پيش خواسـت

هـمـه موبدان وردان را بـخواند

بـسي دانـشي پيش دانا نشاند

ازان پـس فرستاده را گفـت شاه

کـه پيغام بـگزار و پاسخ بـخواه

چو بـشـنيد رومي زبان برگـشاد

سخـنـهاي قيصر همـه کرد ياد

کـه گفـت از جهاندار پيروز جنگ

خرد بايد و دانـش و نام و نـنـگ

تو را فر و بر ز جـهاندار هـسـت

بزرگي و دانايي و زور دسـت

هـمان بـخرد و موبد راه جوي

گو بر مـنـش کو بود شاه جوي

هـمـه پاک در بارگاه تواند

وگر در جـهان نيکـخواه تواند

هـمين درج با قفل و مهر و نشان

بـبينـند بيدار دل سرکـشان

بـگويند روشـن کـه زيرنهفـت

چه چيزست وآن با خرد هست جفت

فرسـتيم زين پس بـتو باژ و ساو

کـه اين مرز دارند با باژ تاو

وگر باز مانـند ازين مايه چيز

نـخواهـند ازين مرزها باژ نيز

چودانا ز گوينده پاسـخ شـنيد

زبان برگـشاد آفرين گـسـتريد

کـه هـمواره شاه جهان شاد باد

سـخـن دان و با بخت و با داد باد

سـپاس از خداوند خورشيد و ماه

روان را بدانـش نـماينده راه

نداند جز او آشـکارا و راز

بدانـش مرا آز و او بي نياز

سـه درست رخشان بدرج اندرون

غـلافـش بود ز آنچ گفتـم برون

يکي سفتـه و ديگري نيم سفـت

دگر آنـک آهـن نديدست جفـت

چو بـشـنيد داناي رومي کـليد

بياورد و نوشين‌روان بـنـگريد

نهفـتـه يکي حـقـه بد در ميان

بـحـقـه درون پرده پرنيان

سـه گوهر بدان حقه اندر نهفـت

چـنان هـم که داناي ايران بگفت

نخـسـتين ز گوهر يکي سفته بود

دوم نيم سفـت و سيم نابـسود

هـمـه موبدان آفرين خواندند

بدان دانـشي گوهر افـشاندند

شهـنـشاه رخـساره بي‌تاب کرد

دهانـش پر از در خوشاب کرد

ز کار گذشتـه دلش تـنـگ شد

بـپيچيد و رويش پر آژنـگ شد

کـه با او چراکرد چـندان جـفا

ازان پـس کزو ديد مـهر و وفا

چو دانا رخ شاه پژمرده يافـت

روانـش بدرد اندر آزرده يافـت

برآورد گوينده راز از نـهـفـت

گذشتـه همه پيش کسري بگفت

ازان بـند بازوي و مرغ سياه

از انديشـه گوهر و خواب شاه

بدو گـفـت کين بودني کار بود

ندارد پـشيماني و درد سود

چو آرد بد و نيک راي سـپـهر

چـه شاه وچه موبد چه بوزرجمهر

ز تخـمي که يزدان باختر بکشـت

بـبايدش برتارک ما نـبـشـت

دل شاه نوشين روان شادباد

هـميشـه ز درد وغـم آزاد باد

اگر چـند باشد سرافراز شاه

بدسـتور گردد دلاراي گاه

شـکارسـت کار شهنشاه و رزم

مي و شادي و بخشش و داد و بزم

بداند کـه شاهان چـه کردند پيش

بورزد بدان همـنـشان راي خويش

ز آگـندن گـنـج و رنـج سـپاه

ز آزرم گـفـتار وز دادخواه

دل وجان دسـتورباشد بـه رنـج

ز انديشـه کدخدايي و گـنـج

***