Poem398

Poem398

چو سال اندر آمد به هفتاد و هشـت

جـهاندار بيدار بيمار گـشـت

بـفرمود تا رفـت شاپور پيش

ورا پـندها داد ز اندازه بيش

بدانـسـت کامد بـه نزديک مرگ

هـمي زرد خواهد شدن سـبز برگ

بدو گـفـت کاين عهد مـن ياددار

هـمـه گـفـت بدگوي را باددار

سخنـهاي مـن چون شنودي بورز

مـگر بازداني ز ناارز ارز

جـهان راست کردم به شمشير داد

نـگـه داشـتـم ارج مرد نژاد

چو کار جهان مر مرا گشت راسـت

فزون شد زمين زندگاني بـکاسـت

ازان پـس کـه بسيار برديم رنـج

بـه رنـج اندرون گرد کرديم گنـج

شـما را همان رنج پيشسـت و ناز

زماني نـشيب و زماني فراز

چـنين اسـت کردار گردان سپـهر

گـهي درد پيش آردت گاه مـهر

گـهي بخت گردد چو اسپي شموس

بـه نعـم اندرون زفتي آردت و بوس

زماني يکي باره‌يي ساخـتـه

ز فرهخـتـگي سر برافراخـتـه

بدان اي پـسر کاين سراي فريب

ندارد ترا شادمان بي‌نـهيب

نـگـهدار تـن باش و آن خرد

چو خواهي که روزت بـه بد نـگذرد

چو بر دين کـند شـهريار آفرين

برادر شود شـهرياري و دين

نه بي‌تخت شاهيست ديني به پاي

نـه بي‌دين بود شهرياري بـه جاي

دو ديباسـت يک در دگر بافـتـه

برآورده پيش خرد تافـتـه

نـه از پادشا بي‌نيازسـت دين

نـه بي‌دين بود شاه را آفرين

چـنين پاسـبانان يکديگرند

تو گويي کـه در زير يک چادرند

نـه آن زين نـه اين زان بود بي‌نياز

دو انـباز ديديمـشان نيک‌ساز

چو باشد خداوند راي و خرد

دو گيتي هـمي مرد ديني برد

چو دين را بود پادشا پاسـبان

تو اين هر دو را جز برادر مـخوان

چو دين‌دار کين دارد از پادشا

مـخوان تا تواني ورا پارسا

هرانـکـس کـه بر دادگر شهريار

گـشايد زبان مرد دينـش مدار

چـه گفـت آن سخن‌گوي با آفرين

کـه چون بنگري مغز دادسـت دين

سر تخـت شاهي بپيچد سـه کار

نـخـسـتين ز بيدادگر شـهريار

دگر آنـک بي‌سود را برکـشد

ز مرد هـنرمـند سر درکـشد

سـه ديگر که با گنج خويشي کـند

بـه دينار کوشد کـه بيشي کـند

بـه بخـشـندگي ياز و دين و خرد

دروغ ايچ تا با تو برنـگذرد

رخ پادشا تيره دارد دروغ

بـلـنديش هرگز نـگيرد فروغ

نـگر تا نـباشي نگهـبان گـنـج

کـه مردم ز دينار يازد بـه رنـج

اگر پادشا آز گـنـج آورد

تـن زيردسـتان بـه رنـج آورد

کـجا گنـج دهقان بود گنج اوست

وگر چـند بر کوشش و رنج اوسـت

نـگـهـبان بود شاه گـنـج ورا

بـه بار آورد شاخ رنـج ورا

بدان کوش تا دور باشي ز خـشـم

بـه مردي به خواب از گنهکار چشم

چو خشم آوري هم پـشيمان شوي

بـه پوزش نگـهـبان درمان شوي

هرانگـه کـه خشـم آورد پادشا

سـبـک‌مايه خواند ورا پارسا

چو بر شاه زشتست بد خواسـتـن

بـبايد بـه خوبي دل آراسـتـن

وگر بيم داري بـه دل يک زمان

شود خيره راي از بد بدگـمان

ز بخشـش مـنـه بر دل اندوه نيز

بدان تا توان اي پـسر ارج چيز

چنان دان که شاهي بدان پادشاست

کـه دور فلـک را ببخشيد راسـت

زماني غـم پادشاهي برد

رد و موبدش راي پيش آورد

بـپرسد هـم از کار بيداد و داد

کـند اين سـخـن بر دل شاه ياد

بـه روزي کـه راي شـکار آيدت

چو يوز درنده بـه کار آيدت

دو بازي بـهـم در نـبايد زدن

مي و بزم و نـخـچير و بيرون شدن

کـه تـن گردد از جستن مي گران

نگـه داشـتـند اين سخن مهتران

وگر دشـمـن آيد بـه جايي پديد

ازين کارها دل بـبايد بريد

درم دادن و تيغ پيراسـتـن

ز هر پادشاهي سپـه خواسـتـن

بـه فردا مـمان کار امروز را

بر تـخـت مـنـشان بدآموز را

مـجوي از دل عاميان راسـتي

کـه از جسـت‌وجو آيدت کاسـتي

وزيشان ترا گر بد آيد خـبر

تو مـشـنو ز بدگوي و انده مـخور

نـه خسروپرسـت و نه يزدان‌پرست

اگر پاي گيري سر آيد بـه دسـت

چـنين باشد اندازه عام شـهر

ترا جاودان از خرد باد بـهر

بـترس از بد مردم بدنـهان

کـه بر بدنـهان تنگ گردد جـهان

سـخـن هيچ مگـشاي با رازدار

کـه او را بود نيز انـباز و يار

سـخـن را تو آگنده داني هـمي

ز گيتي پراگـنده خواني هـمي

چو رازت بـه شـهر آشـکارا شود

دل بـخردان بي‌مدرا شود

برآشوبي و سر سـبـک خواندت

خردمـند گر پيش بـنـشاندت

تو عيب کسان هيچ‌گونـه مـجوي

کـه عيب آورد بر تو بر عيب‌جوي

وگر چيره گردد هوا بر خرد

خردمـندت از مردمان نـشـمرد

خردمـند بايد جـهاندار شاه

کـجا هرکـسي را بود نيک‌خواه

کـسي کو بود تيز و برترمـنـش

بـپيچد ز پيغاره و سرزنـش

مـبادا کـه گيرد بـه نزد تو جاي

چـنين مرد گر باشدت رهـنـماي

چو خواهي کـه بـسـتايدت پارسا

بنـه خشم و کين چون شوي پادشا

هوا چونک بر تخت حشمت نشست

نـباشي خردمـند و يزدان‌پرسـت

نـبايد کـه باشي فراوان سخـن

بـه روي کـسان پارسايي مکـن

سخـن بـشـنو و بهـترين يادگير

نـگر تا کدام آيدت دلـپذير

سخـن پيش فرهنگيان سخته گوي

گـه مي نوازنده و تازه‌روي

مـکـن خوار خواهـنده درويش را

بر تـخـت مـنـشان بدانديش را

هرانـکـس کـه پوزش کند بر گناه

تو بـپذير و کين گذشتـه مـخواه

هـمـه داده ده باش و پروردگار

خـنـک مرد بخـشـنده و بردبار

چو دشمـن بترسد شود چاپـلوس

تو لـشـکر بياراي و بربـند کوس

به جنگ آنگهي شو که دشمن ز جنگ

بـپرهيزد و سسـت گردد به ننـگ

وگر آشـتي جويد و راسـتي

نـبيني بـه دلـش اندرون کاستي

ازو باژ بـسـتان و کينـه مـجوي

چـنين دار نزديک او آب‌روي

بياراي دل را بـه دانـش کـه ارز

بـه دانـش بود تا تواني بورز

چو بخـشـنده باشي گرامي شوي

ز دانايي و داد نامي شوي

تو عـهد پدر با روانـت بدار

بـه فرزندمان هـم‌چـنين يادگار

چو مـن حـق فرزند بـگزاردم

کـسي را ز گيتي نيازاردم

شـما هـم ازين عهد من مـگذريد

نفـس داسـتان را به بد مشمريد

تو پـند پدر هـمـچـنين ياددار

بـه نيکي گراي و بدي باد دار

بـه خيره مرنـجان روان مرا

بـه آتـش تـن ناتوان مرا

بـه بد کردن خويش و آزار کـس

مـجوي اي پسر درد و تيمار کـس

برين بـگذرد ساليان پانـصد

بزرگي شـما را بـه پايان رسد

بـپيچد سر از عـهد فرزند تو

هم‌انـکـس کـه باشد ز پيوند تو

ز راي و ز دانش بـه يکـسو شوند

هـمان پـند دانـندگان نشـنوند

بـگردند يکـسر ز عـهد و وفا

بـه بيداد يازند و جور و جـفا

جـهان تـنـگ دارند بر زيردسـت

بر ايشان شود خوار يزدان‌پرسـت

بـپوشـند پيراهـن بدتـني

بـبالـند با کيش آهرمـني

گـشاده شود هرچ ما بسـتـه‌ايم

بـبالايد آن دين که ما شستـه‌ايم

تـبـه گردد اين پـند و اندرز مـن

بـه ويراني آرد رخ اين مرز مـن

هـمي خواهـم از کردگار جـهان

شـناسـنده آشـکار و نـهان

کـه باشد ز هر بد نـگـهدارتان

هـمـه نيک نامي بود يارتان

ز يزدان و از ما بر آن کـس درود

کـه تارش خرد باشد و داد پود

نيارد شکـسـت اندرين عهد مـن

نـکوشد کـه حنظل کند شهد من

برآمد چـهـل سال و بر سر دو ماه

کـه تا برنـهادم به شاهي کـلاه

بـه گيتي مرا شارستانست شش

هوا خوشـگوار و بـه زير آب خوش

يکي خواندم خوره اردشير

کـه گردد زبادش جوان مرد پير

کزو تازه شد کـشور خوزيان

پر از مردم و آب و سود و زيان

دگر شارسـتان گـندشاپور نام

کـه موبد ازان شـهر شد شادکام

دگر بوم ميسان و رود فرات

پر از چشـمـه و چارپاي و نـبات

دگر شارسـتان برکـه اردشير

پر از باغ و پر گـلـشـن و آبـگير

چو رام اردشيرسـت شـهري دگر

کزو بر سوي پارس کردم گذر

دگر شارسـتان اورمزد اردشير

هوا مشک بوي و بـه جوي آب شير

روان مرا شادگردان بـه داد

کـه پيروز بادي تو بر تـخـت شاد

بـسي رنـجـها بردم اندر جـهان

چـه بر آشـکار و چـه اندر نـهان

کـنون دخـمـه را برنهاديم رخت

تو بـسـپار تابوت و پرداز تـخـت

بگـفـت اين و تاريک شد بخت اوي

دريغ آن سر و افسر و تـخـت اوي

چـنين اسـت آيين خرم جـهان

نـخواهد بـما برگـشادن نـهان

انوشـه کـسي کو بزرگي نديد

نبايسـتـش از تخـت شد ناپديد

بـکوشي و آري ز هرگونـه چيز

نـه مردم نـه آن چيز ماند بـه نيز

سرانـجام با خاک باشيم جـفـت

دو رخ را بـه چادر ببايد نـهـفـت

بيا تا هـمـه دسـت نيکي بريم

جـهان جـهان را به بد نسپرسـم

بـکوشيم بر نيک‌نامي بـه تـن

کزين نام يابيم بر انـجـمـن

خنـک آنـک جامي بگيرد به دست

خورد ياد شاهان يزدان‌پرسـت

چو جام نـبيدش دمادم شود

بخسـپد بدانـگـه کـه خرم شود

کـنون پادشاهي شاپور گوي

زبان برگـشاي از مي و سور گوي

بران آفرين کافرين آفريد

مـکان و زمان و زمين آفريد

هـم آرام ازويست و هـم کار ازوي

هـم انـجام ازويست و فرجام ازوي

سـپـهر و زمان و زمين کرده است

کـم و بيش گيتي برآورده اسـت

ز خاشاک ناچيز تا عرش راسـت

سراسر به هستي يزدان گواسـت

جز او را مـخوان کردگار جـهان

شـناسـنده آشـکار و نـهان

ازو بر روان مـحـمد درود

بيارانـش بر هريکي برفزود

سرانـجـمـن بد ز ياران عـلي

کـه خوانـند او را عـلي ولي

هـمـه پاک بودند و پرهيزگار

سخنـهايشان برگذشـت از شمار

کـنون بر سخنـها فزايش کـنيم

جـهان‌آفرين را سـتايش کـنيم

سـتاييم تاج شـهـنـشاه را

کـه تختـش درفـشان کند ماه را

خداوند با فر و با بـخـش و داد

زمانـه بـه فرمان او گشـت شاد

خداوند گوپال و شمـشير و گـنـج

خداوند آساني و درد و رنـج

جـهاندار با فر و نيکي‌شـناس

کـه از تاج دارد بـه يزدان سـپاس

خردمـند و زيبا و چيره‌سـخـن

جواني بـسال و بدانـش کـهـن

هـمي مـشـتري بارد از ابر اوي

بـتازيم در سايه فر اوي

بـه رزم آسـمان را خروشان کـند

چو بزم آيدش گوهرافـشان کـند

چو خـشـم آورد کوه ريزان شود

سـپـهر از بر خاک لرزان شود

پدر بر پدر شـهريارسـت و شاه

بـنازد بدو گـنـبد هور و ماه

بـماناد تا جاودان نام اوي

هـمـه مـهـتري باد فرجام اوي

سر نامـه کردم ثـناي ورا

بزرگي و آيين و راي ورا

ازو ديدم اندر جـهان نام نيک

ز گيتي ورا باد فرجام نيک

ز ديدار او تاج روشـن شدسـت

ز بدها ورا بخت جوشـن شدسـت

بـنازد بدو مردم پارسا

هم‌انکـس کـه شد بر زمين پادشا

هوا روشـن از بارور بـخـت اوي

زمين پايه نامور تـخـت اوي

بـه رزم اندرون ژنده پيل بـلاسـت

بـه بزم اندرون آسـمان وفاسـت

چو در رزم رخـشان شود راي اوي

هـمي موج خيزد ز درياي اوي

بـه نـخـچير شيران شکار وي‌اند

دد و دام در زينـهار وي‌اند

از آواز گرزش هـمي روز جـنـگ

بدرد دل شير و چرم پـلـنـگ

سرش سـبز باد و دلـش پر ز داد

جـهان بي‌سر و افـسر او مـباد