Poem509

Poem509

چـنين گويد از نامـه باسـتان

ز گـفـتار آن دانـشي راسـتان

کـه آگاهي آمد بـه آباد بوم

بـنزد جـهاندار کـسري ز روم

کـه تو زنده بادي کـه قيصر بـمرد

زمان و زمين ديگري را سـپرد

پرانديشـه شد جان کـسري ز مرگ

شد آن لعل رخـساره چون زرد برگ

گزين کرد ز ايران فرسـتاده‌اي

جـهانديده و راد آزاده‌اي

فرسـتاد نزديک فرزند اوي

برشاخ سـبز برومـند اوي

سخـن گفـت با او به چربي بسي

کزين بد رهايي نيابد کـسي

يکي نامـه بنوشـت با سوگ و درد

پر از آب ديده دو رخـساره زرد

کـه يزدان تو را زندگاني دهاد

هـمـت خوبي و کامراني دهاد

نزايد جز از مرگ را جانور

سراي سپنـجـسـت و ما بر گذر

اگر تاج ساييم و گر خود و ترگ

رهايي نيابيم از چـنـگ مرگ

چـه قيصر چـه خاقان چو آيد زمان

بـخاک اندر آيد سرش بي‌گـمان

ز قيصر تو را مزد بـسيار باد

مـسيحا روان تو را يار باد

شـنيدم کـه بر نامور تـخـت اوي

نشسـتي بياراسـتي بخـت اوي

ز ما هرچ بايد ز نيرو بـخواه

ز اسـب و سليح و ز گنج و سـپاه

فرسـتاده از پيش کـسري برفـت

بـه نزديک قيصر خراميد تـفـت

چو آمد بدرگـه گـشادند راه

فرسـتاده آمد بر تـخـت و گاه

چو قيصر نـگـه کرد وعـنوان بديد

ز بيشي کـسري دلـش بردميد

جوان نيز بد مهـتر نونـشـسـت

فرسـتاده را نيز نـبـسود دسـت

بـپرسيد ناکام پرسيدني

نـگـه کردني سسـت و کژ ديدني

يکي جاي دورش فرود آوريد

بدان نامـه پادشا نـنـگريد

يکي هفتـه هرکش کـه بد راي زن

بـه نزديک قيصر شدند انـجـمـن

سرانـجام گفـتـند ما کـهـتريم

ز فرمان شاه جـهان نـگذريم

سزا خود ز کسري چـنين نامـه بود

نـه برکام بايسـت بدکامـه بود

کـه امروز قيصر جوانـسـت و نو

بـه گوهر بدين مرزها پيشرو

يک امـسال با مرد برنا مـکاو

بـه عـنوان بيشي و با باژ و ساو

بـهرپايمردي و خودکامـه‌اي

نـبـشـتـند بر ناسزا نامـه‌اي

بـعـنوان ز قيصر سرافراز روم

جـهان سر به سر هرچ جز روم شوم

فرسـتاده شاه ايران رسيد

بـگويد ز بازار ما هرچ ديد

از اندوه و شادي سخن هرچ گفـت

غـم و شادماني نـبايد نهـفـت

بـشد قيصر و تازه شد قيصري

کـه سر بر فرازد ز هرمـهـتري

ندارد ز شاهان کـسي را بـکـس

چـه کـهـتر بود شاه فريادرس

چو قرطاس رومي بياراسـتـند

بدربر فرسـتاده را خواسـتـند

چوبـشـنيد دانا که شد راي راست

بيامد بدر پاسـخ نامـه خواسـت

ورا ناسزا خـلـعـتي ساخـتـند

ز بيگانـه ايوان بـپرداخـتـند

بدو گـفـت قيصر نـه مـن چاکرم

نـه از چين و هيتاليان کـمـترم

ز مهـتر سبک داشتن ناسزاسـت

وگر شاه تو بر جـهان پادشاسـت

بزرگ آنـک او را بسي دشمنسـت

مرا دشمـن و دوست بردامنسـت

چـه داري بزرگي تو از مـن دريغ

هـمي آفـتاب اندر آري بـميغ

نـه از تابـش او همي کـم شود

وگر خون چـکاند برونـم شود

چو کار آيدم شـهريارم تويي

هـمان از پدر يادگارم تويي

سـخـن هرچ ديدي بخوبي بـگوي

وزين پاسـخ نامـه زشتي مـجوي

تـنـش را بخلعـت بياراسـتـند

ز درباره مرزبان خواسـتـند

فرسـتاده برگـشـت و آمد دمان

بـه مـنزل زماني نجسـتي زمان

بيامد بـه نزديک کـسري رسيد

بگـفـت آن کجا رفت و ديد و شنيد

ز گـفـتار او تنـگدل گشـت شاه

بدو گـفـت برخوردي از رنـج راه

شـنيدم کـه هرکو هوا پرورد

بـفرجام کردار کيفر برد

گر از دوست دشمـن نداند هـمي

چـنين راز دل بر تو خواند هـمي

گـماند که ما را همو دوست نيست

اگر چـند او را پي و پوست نيسـت

کـنون نيز يک تـن ز رومي نژاد

نـمانـم کـه باشد ازان تخت شاد

هـمي سر فرازد کـه مـن قيصرم

گر از نامداران يکي مـهـترم

کـنـم زين سپس روم را نام شوم

برانـگيزم آتـش ز آباد بوم

بـه يزدان پاک و بـخورشيد و ماه

بـه آذر گشسـب و بتخت و کـلاه

کـه کز هرچ در پادشاهي اوسـت

ز گنـج کهـن پرکـند گاو پوسـت

نـسايد سرتيغ ما رانيام

حـلال جـهان باد بر مـن حرام

بـفرمود تا بر درش کرناي

دميدند با سـنـج و هـندي دراي

هـمـه کوس بر کوهـه ژنده پيل

ببسـتـند و شد روي گيتي چونيل

سـپاهي گذشت از مداين به دشت

کـه درياي سبز اندرو خيره گشـت

ز ناليدن بوق و رنـگ درفـش

ز جوش سواران زرينـه کـفـش

سـتاره توگفـتي بـه آب اندرست

سـپـهر روان هـم بخواب اندرست

چوآگاهي آمد بـقيصر ز شاه

کـه پرخشـم ز ايوان بشد با سپاه

بيامد ز عـموريه تا حـلـب

جـهان کرد پر جنگ و جوش و جلب

سواران رومي چو سيصد هزار

حـلـب را گرفتـند يکـسر حصار

سـپاه اندر آمد ز هرسو به جـنـگ

نـبد جـنـگـشانرا فراوان درنـگ

بياراسـت بر هر دري مـنـجـنيق

ز گردان روم آنـک بدجا ثـليق

حـصار سـقيلان بـپرداخـتـند

کزان سو همي‌تاختـن ساخـتـند

حـلـب شد بـکردار درياي خون

بـه زنـهار شد لـشـکر باطرون

بدو هـفـتـه از روميان سي هزار

گرفـتـند و آمد بر شـهريار

بي‌اندازه کشـتـند ز ايشان بـتير

بـه رزم اندرون چند شد دسـتـگير

بـه پيش سپـه کنده‌اي ساختـند

بـشـبـگير آب اندر انداخـتـند

بـکـنده ببـسـتـند برشاه راه

فروماند از جـنـگ شاه و سـپاه

برآمد برين روزگاري دراز

بـسيم و زر آمد سـپـه را نياز

سـپـهدار روزي‌دهان را بـخواند

وزان جنـگ چـندي سخنـها براند

کـه اين کار با رنج بسيار گـشـت

باب وبـکـنده نـشايد گذشـت

سـپـه را درم بايد و دسـتـگاه

هـمان اسـب وخفتان و رومي کلاه

سوي گـنـج رفـتـند روزي‌دهان

دبيران و گـنـجور شاه جـهان

از اندازه لـشـکر شـهريار

کـم آمد درم تـنـگ سيصد هزار

بيامد برشاه موبد چوگرد

بـه گـنـج آنـچ بود از درم ياد کرد

دژم کرد شاه اندران کار چـهر

بـفرمود تا رفـت بوزرجـمـهر

بدو گـفـت گر گنج شاهي تـهي

چـه بايد مرا تخت شاهنـشـهي

بروهـم کـنون ساروان را بـخواه

هيونان بخـتي برافـگـن بـه راه

صد از گـنـج مازندران بارکـن

وزو بيشـتر بار دينار کـن

بـشاه جـهان گفـت بوزرجمـهر

کـه اي شاه با دانش و داد و مـهر

سوي گـنـج ايران درازسـت راه

تـهي دسـت و بيکار باشد سـپاه

بدين شـهرها گرد ماهرکسـسـت

کـسي کو درم بيش دارد بدسـت

ز بازارگان و ز دهـقان درم

اگر وام خواهي نـگردد دژم

بدين کار شد شاه هـمداسـتان

کـه داناي ايران بزد داسـتان

فرسـتاده‌اي جسـت بوزرجمـهر

خردمـند و شادان دل و خوب چـهر

بدو گـفـت ز ايدر سه اسبـه برو

گزين کـن يکي نامـبردار گو

ز بازارگان و ز دهـقان شـهر

کـسي را کـجا باشد از نام بـهر

ز بـهر سـپـه اين درم فام خواه

بزودي بـفرمايد از گـنـج شاه

بيامد فرسـتاده خوش مـنـش

جوان وخردمـندي و نيکوکـنـش

پيمـبر بانديشـه باريک بود

بيامد بـشـهري کـه نزديک بود

درم خواسـت فام از پي شـهريار

برو انجـمـن شد بـسي مايه دار

يکي کـفـشـگر بود و موزه فروش

بـه گـفـتار او تيز بگـشاد گوش

درم چـند بايد بدو گـفـت مرد

دلاور شـمار درم ياد کرد

چـنين گـفـت کاي پرخرد مايه دار

چـهـل مـن درم هرمني صدهزار

بدو کفشـگر گفـت من اين دهـم

سـپاسي ز گـنـجور بر سر نهـم

بياورد قـپان و سـنـگ و درم

نـبد هيچ دفـتر بـه کار و قـلـم

چو بازارگان را درم سـخـتـه شد

فرسـتاده زان کار پردخـتـه شد

بدو کفشـگر گفت کاي خوب چـهر

بـه رنـج‌ي بـگويي بـه بوزرجمهر

کـه اندر زمانـه مرا کودکيسـت

کـه بازار او بر دلـم خوار نيسـت

بـگويي مـگر شـهريار جـهان

مرا شاد گرداند اندر نـهان

کـه او را سـپارد بـفرهـنـگيان

کـه دارد سرمايه و هـنـگ آن

فرسـتاده گـفـت اين ندارم به رنج

کـه کوتاه کردي مرا راه گـنـج

بيامد بر مرد دانا بـه شـب

وزان کفـشـگر نيز بگـشاد لـب

برشاه شد شاد بوزرجـمـهر

بران خواسـتـه شاه بگشاد چـهر

چنين گفتن زان پس که يزدان سپاس

مـبادم مـگر پاک و يزدان شـناس

کـه در پادشاهي يکي موزه دوز

برين گونـه شادسـت و گيتي فروز

کـه چـندين درم ساخته باشدش

مـبادا کـه بيداد بـخراشدش

نـگر تا چـه دارد کـنون آرزوي

بـماناد بر ما هـمين راه و خوي

چو فامـش بـتوزي درم صدهزار

بده تا بـماند ز ما يادگار

بدان زيردسـتان دلاور شدند

جـهانـجوي با تخـت وافسر شدند

مـبادا کـه بيدادگر شـهريار

بود شاد برتـخـت و بـه روزگار

بـشاه جـهان گفـت بوزرجمـهر

کـه اي شاه نيک اختر خوب چـهر

يکي آرزو کرد موزه فروش

اگر شاه دارد بـمـن بـنده گوش

فرسـتاده گويد کـه اين مرد گفـت

کـه شاه جـهان با خرد باد جفـت

يکي پور دارم رسيده بـجاي

بفرهـنـگ جويد هـمي رهنماي

اگر شاه باشد بدين دسـتـگير

کـه اين پاک فرزند گردد دبير

ز يزدان بخواهـم هـمي جان شاه

کـه جاويد باد اين سزاوار گاه

بدو گـفـت شاه اي خردمـند مرد

چرا ديو چـشـم تو را تيره کرد

برو هـمـچـنان بازگردان شـتر

مـبادا کزو سيم خواهيم و در

چو بازارگان بـچـه گردد دبير

هـنرمـند و بادانـش و يادگير

چو فرزند ما برنـشيند بـتـخـت

دبيري بـبايدش پيروزبـخـت

هـنر بايد از مرد موزه فروش

بدين کار ديگر تو با مـن مـکوش

بدسـت خردمـند و مرد نژاد

نـماند بـجز حـسرت وسرد باد

شود پيش او خوار مردم شـناس

چوپاسـخ دهد زو پذيرد سـپاس

بـما بر پـس از مرگ نـفرين بود

چوآيين اين روزگار اين بود

نـخواهيم روزي جز از گـنـج داد

درم زو مـخواه و مـکـن هيچ ياد

هـم اکـنون شـتر بازگردان به راه

درم خواه وز موزه دوزان مـخواه

فرسـتاده برگـشـت و شد با درم

دل کفشـگر گشـت پر درد و غـم

شـب آمد غمي شد ز گفـتار شاه

خروش جرس خاسـت از بارگاه

طـلايه پراگـنده بر گرد دشـت

همـه شب همي گرد لشکر بگشت

ز ماهي چو بـنـمود خورشيد تاج

برافگـند خـلـعـت زمين را ز عاج

طـلايه چو گشـت از لب کـنده باز

بيامد بر شاه گردن فراز

کـه پيغـمـبر قيصر آمد بـشاه

پر از درد و پوزش کـنان از گـناه

فرسـتاده آمد هـمانـگـه دوان

نيايش کـنان پيش نوشين روان

چو رومي سر تاج کـسري بديد

يکي باد سرد از جـگر برکـشيد

بـه دل گفـت کينـت سزاوار گاه

بـشاهي ومردي وچـندين سـپاه

وزان فيلـسوفان رومي چـهـل

زبان برگـشادند پر باد دل

ز دينار با هرکـسي سي هزار

نـثار آوريده بر شـهريار

چو ديدند رنـگ رخ شـهريار

برفـتـند لرزان و پيچان چومار

شـهـنـشاه چو ديد بنواختـشان

بايين يکي جايگـه ساخـتـشان

چـنين گـفـت گوينده پيشرو

کـه اي شاه قيصر جوانسـت و نو

پدر مرده و ناسـپرده جـهان

نداند هـمي آشـکار و نـهان

هـمـه سر بـه سر باژدار توايم

پرسـتار و در زينـهار توايم

تو را روم ايران و ايران چو روم

جدايي چرا بايد اين مرز و بوم

خرد در زمانـه شهنـشاه راسـت

وزو داشت قيصر همي‌پشت راسـت

چـه خاقان چيني چه در هـند شاه

يکايک پرسـتـند اين تاج و گاه

اگر کودکي نارسيده بـجاي

سخـن گفـت بي‌دانش و رهنماي

ندارد شـهـنـشاه ازو کين و درد

کـه شادسـت ازو گـنـبد لاژورد

هـمان باژ روم آنچ بود از نخـسـت

سـپاريم و عـهدي بتازه درسـت

بـخـنديد نوشين روان زان سخـن

کـه مرد فرسـتاده افـگـند بـن

بدو گـفـت اگر نامور کودکـسـت

خرد با سـخـن نزد او اندکـسـت

چـه قيصر چه آن بي خرد رهنـمون

ز دانـش روان را گرفـتـه زبون

هـمـه هوشمـندان اسکـندري

گرفـتـند پيروزي و برتري

کـسي کو بـگردد ز پيمان ما

بـپيچيد دل از راي و فرمان ما

از آباد بومـش بر آريم خاک

زگـنـج و ز لـشـکر نداريم باک

فرسـتادگان خاک دادند بوس

چـنانـچون بود مردم چابـلوس

کـه اي شاه پيروز برترمـنـش

ز کار گذشتـه مـکـن سرزنـش

هـمـه سر به سر خاک رنج توايم

هـمـه پاسـبانان گـنـج توايم

چوخـشـنود گردد ز ما شـهريار

نـباشيم ناکام و بد روزگار

ز رنـجي کـه ايدر شهنـشاه برد

هـمـه روميان آن ندارند خرد

ز دينار پرکرده ده چرم گاو

بـه گـنـج آوريم از درباژ وساو

بـکـمي وبيشيش فرمان رواسـت

پذيرد ز ما گرچـه آن ناسزاسـت

چـنين داد پاسـخ که ازکار گنـج

سزاوار دسـتور باشد بـه رنـج

هـمـه روميان پيش موبد شدند

خروشان و با اخـتر بد شدند

فراوان ز هر در سـخـن راندند

هـمـه راز قيصر برو راندند

ز دينار گـفـتـند وز گاو پوسـت

ز کاري کـه آرام روم اندروسـت

چـنين گـفـت موبد اگر زر دهيد

ز ديبا چـه مايه بران سرنـهيد

بهـنـگام برگـشـتـن شـهريار

ز ديباي زربـفـت بايد هزار

کـه خلـعـت بود شاه را هر زمان

چـه با کـهـتران و چه با مهـتران

برين برنـهادند و گـشـتـند باز

هـمـه پاک بردند پيشـش نـماز

بـبد شاه چـندي بران رزمـگاه

چوآسوده شد شـهريار و سـپاه

ز لـشـکر يکي مرد بـگزيد گرد

کـه داند شـمار نبشت و سـترد

سـپاهي بدو داد تا باژ روم

سـتاند سـپارد بـه آباد بوم

وز آنـجا بيامد سوي طيسـفون

سـپاهي پس پشت و پيش اندرون

هـمـه يکـسر آباد از سيم و زر

بـه زرين سـتام و بـه زرين کـمر

ز بـس پرنياني درفـش سران

تو گـفـتي هوا شد همـه پرنيان

در و دشت گفتي که زرين شدسـت

کـمرها ز گوهر چو پروين شدسـت

چو نزديک شـهر اندر آمد ز راه

پذيره شدندش فراوان سـپاه

هـمـه پيش کـسري پياده شدند

کـمر بسـتـه و دل گشاده شدند

هر آنـکـس کـه پيمود با شاه راه

پياده بـشد تا در بارگاه

هـمـه مـهـتران خواندند آفرين

بران شاه بيدار باداد ودين

چو تنـگ اندر آمد به جاي نشسـت

بهرمـهـتري شاه بنـمود دسـت

سرآمد سخـن گفـتـن موزه دوز

ز ماه مـحرم گذشـتـه سـه روز

جـهانـجوي دهـقان آموزگار

چـه گـفـت اندرين گردش روزگار

کـه روزي فرازست و روزي نـشيب

گـهي با خراميم و گـه با نـهيب

سرانـجام بـسـتر بود تيره خاک

يکي را فراز و يکي را مـغاک

نـشاني نداريم ازان رفـتـه‌گان

کـه بيدار و شادند اگر خفـتـه گان

بدان گيتي ار چندشان برگ نيسـت

هـمان بـه که آويزش مرگ نيست

اگر صد سال بود سال اگر بيست و پنج

يکي شد چو ياد آيد از روز رنـج

چـه آنکـس که گويد خرامست وناز

چـه گويد که دردست و رنـج و نياز

کـسي را نديدم بـمرگ آرزوي

نـه بي راه و از مردم نيکـخوي

چـه ديني چه اهريمن بت پرسـت

ز مرگـند بر سر نـهاده دو دسـت

چوسالت شد اي پير برشست و يک

مي‌و جام وآرام شد بي‌نـمـک

نـبـندد دل اندر سپنـجي سراي

خرد يافـتـه مردم پاکراي

بـگاه بـسيجيدن مرگ مي

چو پيراهـن شـعر باشد بدي

فـسرده تـن اندر ميان گـناه

روان سوي فردوس گـم کرده راه

ز ياران بسي ماند و چندي گذشـت

تو با جام همراه مانده بـه دشـت

زمان خواهـم ازکرد گار زمان

کـه چـندي بـماند دلـم شادمان

کـه اين داستانها و چندين سخـن

گذشـتـه برو سال و گشته کهـن

ز هـنـگام کي شاه تا يزدگرد

ز لـفـظ مـن آمد پراگـنده گرد

بـپيوندم و باغ بي‌خو کـنـم

سخنـهاي شاهنـشـهان نو کنم

هـماناکـه دل را ندارم بـه رنـج

اگر بـگذرم زين سراي سـپـنـج

چـه گويد کـنون مرد روشـن روان

ز راي جـهاندار نوشين روان

چوسال اندر آمد بـهـفـتاد و چار

پرانديشـه مرگ شد شـهريار

جـهان راهـمي کدخدايي بجست

کـه پيراهـن داد پوشد نخـسـت

دگر کو بدرويش بر مـهربان

بود راد و بي‌رنـج روشـن‌روان

پـسر بد مر او را گرانـمايه شـش

هـمـه راد وبينادل وشاه فـش

بـمردي و فرهـنـگ و پرهيز و راي

جوانان با دانـش و دلـگـشاي

از ايشان خردمـند و مهـتر بـسال

گرانـمايه هرمزد بد بي‌هـمال

سر افراز و بادانـش و خوب چـهر

بر آزادگان بر بـگـسـترده مـهر

بـفرمود کـسري بـه کارآگـهان

کـه جويند راز وي اندر نـهان

نگـه داشتـندي بـه روز و به شب

اگر داسـتان را گـشادي دو لـب

ز کاري کـه کردي بدي با بـهي

رسيدي بـشاه جـهان آگـهي

بـه بوزرجمـهر آن زمان شاه گفت

کـه رازي همي‌داشتـم در نهفـت

ز هـفـتاد چون ساليان درگذشـت

سر و موي مشکين چو کافور گشـت

چومـن بـگذرم زين سپنجي سراي

جـهان رابـبايد يکي کدخداي

کـه بـخـشايش آرد به درويش بر

بـه بيگانـه و مردم خويش بر

ببـخـشد بـپرهيزد از مـهر گنج

نـبـندد دل اندر سراي سپـنـج

سـپاسـم ز يزدان که فرزند هست

خردمـند و دانا و ايزد پرسـت

وز ايشان بـهرمزد يازان ترم

براي و بـهوشـش فرازان ترم

ز بخـشايش و بخشش و راسـتي

نـبينـم هـمي در دلش کاستي

کـنون موبدان و ردان را بـخواه

کـسي کو کند سوي دانش نـگاه

بـخوانيدش و آزمايش کـنيد

هـنر بر هـنر بر فزايش کـنيد

شدند اندران موبدان انـجـمـن

زهر در پژوهـنده و راي زن

جـهانـجوي هرمزد را خواندند

بر نامدارنـش بـنـشاندند

نخسـتين سخـن گفـت بوزرجمهر

کـه اي شاه نيک اختر خوب چـهر

چـه داني کزو جان پاک و خرد

شود روشـن وکالـبد برخورد

چـنين داد پاسخ که دانش به است

کـه دانـنده برمهـتران بر مه است

بدانـش بود مرد را ايمـني

بـبـندد ز بد دسـت اهريمـني

دگر بردباري و بـخـشايشـسـت

کـه تـن را بدو نام و آرايشسـت

بـپرسيد کز نيکوي سودمـند

بـگو ازچـه گردد چو گردد بـلـند

چـنين داد پاسخ که آنک از نخست

بـنيک و بد آزرم هرکس بجـسـت

بـکوشيد تا بردل هرکـسي

ازو رنـج بردن نـباشد بـسي

چـنين داد پاسخ که هرکس که داد

بداد از تـن خود هـمو بود شاد

نـگـه کرد پرسـنده بوزرجـمـهر

بدان پاکدل مـهـتر خوب چـهر

بدو گفـت کز گفتني هرچ هسـت

بـگويم تو بـشـمر يکايک بدسـت

سراسر همـه پرسـشـم يادگير

بـه پاسـخ هـمـه داد بنياد گير

سـخـن را مگردان پس و پيش هيچ

جوانـمردي وداد دادن بـسيچ

اگر يادگيري چـنين بي‌گـمان

گـشادسـت برتو در آسـمان

کـه چـندين بـه گفـتار بشتافتم

ز پرسـنده پاسـخ فزون يافـتـم

جـهاندار آموزگار تو باد

خرد جوشـن و بـخـت يار تو باد

کـنون هرچ دانـم بـپرسـم ز داد

توپاسـخ گزار آنـچ آيدت ياد

ز فرزند کو بر پدر ارجـمـند

کدامسـت شايسـتـه و بي‌گزند

بـبـخـشايش دل سزاوار کيست

کـه بر درد او بر بـبايد گريسـت

ز کردار نيکي پـشيمان کراسـت

کـه دل بر پـشيماني او گواسـت

سزاکيسـت کو را نکوهـش کـنيم

ز کردار او چون پژوهـش کـنيم

ز گيتي کـجا بـهـتر آيد گريز

کـه خيزد از آرام او رسـتـخيز

بدين روزگار از چـه باشيم شاد

گذشتـه چـه بهـتر که گيريم ياد

زمانـه کـه او را بـبايد سـتود

کدامـسـت وما از چـه داريم سود

گرانـمايه‌تر کيسـت از دوسـتان

کز آواز او دل شود بوسـتان

کرا بيشـتر دوسـت اندر جـهان

کـه يابد بدو آشـکار ونـهان

هـمان نيز دشـمـن کرا بيشـتر

کـه باشد برو بر بدانديش‌تر

سزاوار آرام بودن کـجاسـت

کـه دارد جهاندار ازو پشت راسـت

ز گيتي زيانـکارتر کارچيسـت

کـه بر کرده خود بـبايد گريسـت

ز چيزي کـه مردم هـمي‌پرورد

چـه چيزيسـت کان زودتر بـگذرد

ستمـکاره کـش نزد اوشرم نيست

کدامسـت کـش مهر وآزرم نيست

تـباهي بـگيتي ز گفتار کيسـت

دل دوسـتانرا پر آزار کيسـت

چـه چيزيسـت کان ننگ پيش آورد

هـمان بد ز گـفـتار خويش آورد

بيک روز تا شـب برآمد ز کوه

ز گـفـتار دانا نيامد سـتوه

چو هنـگام شـمـع آمد از تيرگي

سرمـهـتران تيره از خيرگي

ز گفـتار ايشان غمي گشـت شاه

هـمي‌کرد خامـش بپاسـخ نگاه

گرانـمايه هرمزد برپاي خاسـت

يکي آفرين کرد بر شاه راسـت

کـه از شاه گيتي مـبادا تـهي

هـمي‌باد بر تخـت شاهنشـهي

مـبادا کـه بي‌تو بـبينيم تاج

گر آيين شاهي وگر تـخـت عاج

بـه پوزش جـهان پيش تو خاک باد

گزند تو را چرخ ترياک باد

سـخـن هرچ او گفت پاسخ دهـم

بدين آرزو راي فرخ نـهـم

ز فرزند پرسيد دانا سـخـن

وزو بايدم پاسـخ افـگـند بـن

بـه فرزند باشد پدر شاددل

ز غـمـها بدو دارد آزاد دل

اگر مـهربان باشد او بر پدر

بـه نيکي گراينده و دادگر

دگر آنـک بر جاي بـخـشايسـت

برو چـشـم را جاي پالايشسـت

بزرگي کـه بختش پراگنده گشـت

بـه پيش يکي ناسزا بنده گـشـت

ز کار وي ار خون خروشي رواسـت

کـه ناپارسايي برو پادشاسـت

دگر هر کـه با مردم ناسـپاس

کـند نيکويي ماند اندر هراس

هران کـس که نيکي فرامش کـند

خرد رابـکوشد کـه بيهـش کـند

دگر گـفـت ازآرام راه گريز

گرفـتـن کـجا خوبـتر از سـتيز

بـه شـهري کـه بيداد شد پادشا

ندارد خردمـند بودن روا

ز بيدادگر شاه بايد گريز

کزن خيزد اندر جـهان رسـتـخيز

چه گويد که داني که شادي بدوست

برادر بود با دلارام دوسـت

دگر آنـک پرسد ز کار زمان

زماني کزو گـم شود بدگـمان

روا باشد ار چـند بـسـتايدش

هـم اندر سـتايش بيفزايدش

دگر آنـک پرسيد ازمرد دوسـت

ز هر دوسـتي يارمندي نـکوسـت

توانـگر بود چادر او بـپوش

چو درويش باشد تو با او بـکوش

کـسي کو فروتـن‌تر و رادتر

دل دوسـتانـش بدو شادتر

دگر آنک پرسد که دشمن کراسـت

کزو دل هميشـه بدرد و بـلاسـت

چوگـسـتاخ باشد زبانـش بـبد

ز گـفـتار او دشـمـن آيد سزد

دگر آنـک پرسيد دشوار چيسـت

بي‌آزار را دل پر آواز کيسـت

چو بد بود وبد ساز با وي نشـسـت

يکي زندگاني بود چون کـبـسـت

دگر آنـک گويد گوا کيست راسـت

کـه جان وخرد برگوا برگواسـت

بـه از آزمايش نديدم گوا

گواي سـخـنـگوي و فرمانروا

زيانـکارتر کار گفـتي که چيسـت

کـه فرجام ازان بد بـبايد گريسـت

چوچيره شود بر دلـت بر هوا

هوا بـگذرد هـمـچو باد هوا

پـشيماني آرد بـفرجام سود

گـل آرزو را نـشايد بـسود

دگر آنـک گويد کـه گردان ترسـت

که چون پاي جويي بدستت سرست

چـنين دوسـتي مرد نادان بود

سرشـتـش بدو راي گردان بود

دگر آنـک گويد ستمـکاره کيسـت

بريده دل ازشرم و بيچاره کيسـت

چوکژي کـند مرد بيچاره خوان

چوبي شرمي آرد ستـمـکاره خوان

هرآنکـس کـه او پيشه گيرد دروغ

ستمـکاره‌اي خوانـمـش بي‌فروغ

تـباهي کـه گفتي ز گفتار کيست

پرآزارتر درد آزار کيسـت

سخـن چين و دو رومي و بيکار مرد

دل هوشياران کـند پر ز درد

بـپرسيد دانا که عيب از چـه بيش

کـه باشد پشيمان ز گفـتار خويش

هرآنکـس کـه راند سخن بر گزاف

بود بر سر انـجـمـن مرد لاف

بـگاهي کـه تـنـها بود در نهفت

پـشيمان شود زان سخنها که گفت

هـم اندر زمان چون گشايد سخـن

بـه پيش آرد آن لافـهاي کـهـن

خردمـند و گر مردم بي‌هـنر

کـس از آفرنيش نيابد گذر

چـنين بود تا بود دوران دهر

يکي زهر يابد يکي پاي زهر

همـه پرسش اين بود و پاسخ همين

کـه برشاه باد از جـهان آفرين

زبانـها بـفرمانـش گوينده باد

دل راد او شاد و جوينده باد

شهـنـشاه کـسري ازو خيره ماند

بـسي آفرين کياني بـخواند

ز گـفـتار او انجـمـن شاد شد

دل شـهريار از غـم آزاد شد

نبشـتـند عـهدي بـفرمان شاه

کـه هرمزد را داد تـخـت و کـلاه

چوقرطاس رومي شد از باد خشـک

نـهادند مـهري بروبر ز مـشـک

بـه موبد سـپردند پيش ردان

بزرگان و بيدار دل بـخردان

جـهان را نمايش چو کردار نيسـت

نـهانـش جز از رنج وتيمار نيسـت

اگر تاج داري اگر گرم و رنـج

هـمان بـگذري زين سراي سپنـج

بپيوسـتـم اين عـهد نوشين روان

بـه پيروزي شـهريار جوان

يکي نامـه شـهرياران بـخوان

نـگر تاکـه باشد چو نوشين روان

براي و بداد و بـبزم و بـه جـنـگ

چو روزش سرآمد نـبودش درنـگ

تواي پير فرتوت بي‌توبـه مرد

خرد گير وز بزم و شادي بـگرد

جـهان تازه شد چون قدح يافـتي

روانرا ز توبـه تو برتافـتي

چـه گـفـت آن سراينده سالخورد

چو اندرز نوشين روان ياد کرد

سـخـنـهاي هرمزد چون شد ببن

يکي نو پي افگـند موبد سـخـن

هـم آواز شد رايزن با دبير

نبشـتـند پـس نامـه‌اي بر حرير

دلاراي عـهدي ز نوشين روان

بـه هرمزد ناسالـخورده جوان

سرنامـه از دادگر کرد ياد

دگر گـفـت کين پـند پور قـباد

بدان اي پسر کين جهان بي‌وفاسـت

پر از رنج و تيمار و درد و بـلاسـت

هرآنـگـه کـه باشي بدو شادتر

ز رنـج زمانـه دل آزادتر

هـمـه شادماني بـماني به جاي

بـبايد شدن زين سپنـجي سراي

چو انديشـه رفـتـن آمد فراز

برخـشـنده روز و شـب ديرياز

بـجـسـتيم تاج کيي را سري

کـه بر هر سري باشد او افـسري

خردمـند شـش بود ما را پـسر

دل فروز و بـخـشـنده و دادگر

تو را برگزيدم کـه مـهـتر بدي

خردمـند و زيباي افـسر بدي

بـهـشـتاد بر بود پاي قـباد

کـه در پادشاهي مرا کرد ياد

کـنون مـن رسيدم به هفتاد و چار

تو راکردم اندر جـهان شـهريار

جز آرام وخوبي نـجـسـتـم برين

کـه باشد روان مرا آفرين

اميدم چـنانـسـت کز کردگار

نـباشي جز از شاد و بـه روزگار

گر ايمـن کـني مردمان را بداد

خود ايمـن بخسـبي و از داد شاد

بـه پاداش نيکي بيابي بهـشـت

بزرگ آنـک او تخم نيکي بکـشـت

نـگر تا نـباشي بـه جز بردبار

کـه تـندي نـه خوب آيد از شهريار

جـهاندار وبيدار و فرهـنـگ‌جوي

بـماند هـمـه سالـه با آبروي

بـگرد دروغ ايچ گونـه مـگرد

چوگردي شود بـخـت را روي زرد

دل ومـغز را دور دار از شـتاب

خرد را شـتاب اندرآرد بـه خواب

بـه نيکي گراي و به نيکي بـکوش

بـهرنيک و بد پـند دانا نيوش

نـبايد کـه گردد بـگرد تو بد

کزان بد تو را بي گـمان بد رسد

هـمـه پاک پوش و همـه پاک خور

هـمـه پـندها يادگير از پدر

ز يزدان گـشاي و بـه يزدان گراي

چو خواهي که باشد تو را رهنـماي

جـهان را چو آباد داري بداد

بود تـخـت آباد و دهر از تو شاد

چو نيکي نـمايند پاداش کـن

مـمان تا شود رنـج نيکي کـهـن

خردمـند را شاد و نزديک دار

جـهان بر بدانديش تاريک دار

بـهرکار با مرد دانا سـگال

بـه رنـج تـن از پادشاهي مـنال

چويابد خردمـند نزد تو راه

بـماند بـتو تاج و تـخـت و کـلاه

هرآنکـس کـه باشد تو را زيردست

مـفرماي در بي‌نوايي نشـسـت

بزرگان وآزادگان را بـشـهر

ز داد تو بايد کـه يابـند بـهر

ز نيکي فرومايه را دور دار

بـه بيدادگر مرد مـگذار کار

هـمـه گوش ودل سوي درويش دار

هـمـه کار او چون غـم خويش دار

ور اي دونک دشمن شود دوسـتدار

تو در بوسـتان تـخـم نيکي بـکار

چو از خويشـتـن نامور داد داد

جـهان گشت ازو شاد و او از تو شاد

بر ارزانيان گـنـج بـسـتـه مدار

بـبـخـشاي بر مرد پرهيزکار

کـه گر پـند ما را شوي کاربـند

هميشـه بـماند کلاهـت بلـند

کـه نيکي دهـش نيک خواه تو باد

هـمـه نيکي اندر پـناه تو باد

مـبادت فراموش گـفـتار مـن

اگر دور ماني ز ديدار مـن

سرت سـبز باد و دلـت شادمان

تـنـت پاک و دور از بد بدگـمان

هـميشـه خرد پاسـبان تو باد

هـمـه نيکي اندر گـمان تو باد

چو مـن بـگذرم زين جـهان فراخ

برآورد بايد يکي خوب کاخ

بـجاي کزو دور باشد گذر

نـپرد بدو کرکـس تيزپر

دري دور برچرخ ايوان بـلـند

بـبالا برآورده چون ده کـمـند

نـبـشـتـه برو بارگاه مرا

بزرگي و گـنـج و سـپاه مرا

فراوان ز هر گونـه افـگـندني

هـم از رنـگ و بوي و پراگـندني

بـکافور تـن را توانـگر کـنيد

زمـشـک از بر ترگـم افسر کـنيد

ز ديباي زربـفـت پرمايه پـنـج

بياريد ناکار ديده ز گـنـج

بـپوشيد برما بـه رسـم کيان

بر آيين نيکان ما در ميان

بـسازيد هـم زين نشان تخت عاج

بر آويخـتـه ازبر عاج تاج

هـمان هرچه زرين به پيش اندرست

اگر طاس و جامست اگر گوهرسـت

گـلاب و مي و زعفران جام بيسـت

ز مشـک و ز کافور و عنبر دويسـت

نـهاده ز دست چپ و دست راست

ز فرمان فزوني نـبايد نـه کاسـت

ز خون کرد بايد تـهيگاه خـشـک

بدو اندر افگـنده کافور و مـشـک

ازان پـس برآريد درگاه را

نـبايد کـه بيند کـسي شاه را

چو زين گونـه بد کار آن بارگاه

نيابد بر ما کـسي نيز راه

ز فرزند وز دوده ارجـمـند

کـسي کـش ز مرگ مـن آيد گزند

بياسايد از بزم و شادي دو ماه

کـه اين باشد آيين پس از مرگ شاه

سزد گر هرآنـکو بود پارسا

بـگريد برين نامور پادشا

ز فرمان هرمزد برمـگذريد

دم خويش بي راي او مـشـمريد

فراوان بران نامه هرکـس گريسـت

پـس از عهد يک سال ديگر بزيسـت

برفـت و بـماند اين سخـن يادگار

تو اين يادگارش بزنـهار دار

کـنون زين سپـس تاج هرمزد شاه

بيارايم و برنـشانـم بـگاه