Poem182

Poem182

کـنون اي خردمـند روشـن‌روان

بـجز نام يزدان مـگردان زبان

کـه اويسـت بر نيک و بد رهنماي

وزويسـت گردون گردان بـجاي

هـمي بـگذرد بر تو ايام تو

سرايي جزين باشد آرام تو

چو باشي بدين گفته همداسـتان

کـه دهقان همي گويد از باستان

ازان پـس خبر شد بـخاقان چين

که شد کشته کاموس بر دشت کين

کـشاني و شگني و گردان بلـخ

ز کاموس‌شان تيره شد روز و تلـخ

هـمـه يک بديگر نـهادند روي

کـه اين پرهنر مرد پرخاشـجوي

چه مردست و اين مرد را نام چيست

هـماورد او در جهان مرد کيسـت

چـنين گفت هومان به پيران شير

کـه امروز شد جانـم از رزم سير

دليران ما چون فرازند چـنـگ

که شد کشته کاموس جنگي بجنگ

بـگيتي چـنو نامداري نـبود

وزو پيلـتـن تر سواري نـبود

چو کاموس گو را بـخـم کـمـند

باوردگـه بر توان کرد بـند

سزد گر سر پيل را روز کين

بـگيرد برآرد زند بر زمين

سپـه سربسر پيش خاقان شدند

ز کاموس با درد و گريان شدند

کـه آغاز و فرجام اين رزمـگاه

شـنيدي و ديدي بـنزد سـپاه

کـنون چاره کار ما بازجوي

بتنـها تـن خويش و کس را مگوي

بلشـکر نـگـه کـن ز کارآگهان

کـسي کو سخن باز جويد نـهان

بـبيند که اين شير دل مرد کيست

وزين لشکر او را هم آورد کيسـت

از آن پس همه تن بکشتـن دهيم

باوردگـه بر سر و تـن نـهيم

بـپيران چـنين گفت خاقان چين

کـه خود درد ازينست و تيمار ازين

کـه تا کيست زان لشـکر پرگزند

کـجا پيل گيرد بـخـم کـمـند

ابا آنـک از مرگ خود چاره نيسـت

ره خواهش و پرسش و ياره نيست

ز مادر هـمـه مرگ را زاده‌ايم

بـناکام گردن بدو داده‌ايم

کـس از گردش آسـمان نـگذرد

وگر بر زمين پيل را بـشـکرد

شـما دل مداريد ازو مستـمـند

کـجا کشـتـه شد زير خم کمند

مرا نرا که کاموس ازو شد هـلاک

بـبـند کـمـند اندر آرم بـخاک

هـمـه شـهر ايران کنم رود آب

بـکام دل خـسرو افراسياب

ز لـشـکر بـسي نامور گرد کرد

ز خـنـجرگزاران و مردان مرد

چـنين گفـت کين مرد جنگي بتير

سوار کـمـندافـگـن و گردگير

نـگـه کرد بايد که جايش کجاست

بـگرد چـپ لشکر و دست راست

هـم از شهر پرسد هـم از نام او

ازانـپـس بـسازيم فرجام او

سواري سرافراز و خـسروپرسـت

بيامد بـبر زد برين کار دسـت

کـه چنگش بدش نام و جوينده بود

دلير و بـه هر کار پوينده بود

بـخاقان چـنين گفت کاي سرفراز

جـهان را بـمـهر تو بادا نياز

گر او شير جنگيست بيجان کـنـم

بدانگـه کـه سر سوي ايران کنم

بتـنـها تـن خويش جنـگ‌آورم

هـمـه نام او زير نـنـگ آورم

ازو کين کاموس جويم نخـسـت

پـس از مرگ نامش بيارم درسـت

برو آفرين کرد خاقان چين

بپيشـش بـبوسيد چنگش زمين

بدو گـفـت ار اين کينـه بازآوري

سوي مـن سر بي‌نياز آوري

ببخشمـت چـندان گهرها ز گنج

کزان پـس نـبايد کشيدنت رنـج

ازان دشت چنگش برانگيخت اسپ

هـمي رفـت برسان آذرگشسپ

چو نزديک ايرانيان شد بـجـنـگ

ز ترکـش برآورد تير خدنـگ

چنين گفت کين جاي جنگ منست

سر نامداران بچنـگ مـنـسـت

کـجا رفـت آن مرد کاموس گير

کـه گاهي کمـند افگـند گاه تير

کـنون گر بيايد باوردگاه

نـمانـم کـه ماند بـنزد سـپاه

بـجـنـبيد با گرز رستـم ز جاي

همانـگـه برخـش اندر آورد پاي

منـم گـفـت شيراوژن و گردگير

کـه گاهي کمـند افگنـم گاه تير

هـم اکنون ترا همچو کاموس گرد

بديده هـمي خاک بايد سـپرد

بدو گفت چنگش که نام تو چيست

نژادت کدامست و کام تو چيسـت

بدان تا بدانـم کـه روز نـبرد

کرا ريختم خون چو برخاسـت گرد

بدو گفت رستم که اي شوربخـت

کـه هرگز مـبادا گل آن درخـت

کـجا چون تو در باغ بار آورد

چو تو ميوه اندر شـمار آورد

سر نيزه و نام من مرگ تـسـت

سرت را ببايد ز تن دست شسـت

بيامد همانـگاه چنـگـش چو باد

دو زاغ کـمان را بزه بر نـهاد

کـمان جـفا پيشـه چون ابر بود

هـم آورد با جوشـن و گـبر بود

سـپر بر سرآورد رسـتـم چو ديد

کـه تيرش زره را بـخواهد بريد

بدو گـفـت باش اي سوار دلير

کـه اکنون سرت گردد از رزم سير

نـگـه کرد چنـگـش بران پيلتن

بـبالاي سرو سـهي بر چمـن

بد آن اسپ در زير يک لـخـت کوه

نيامد هـمي از کـشيدن سـتوه

بدل گفـت چنگش که اکـنون گريز

بـه از با تن خويش کردن سـتيز

برانـگيخـت آن بارکش را ز جاي

سوي لشـکر خويشتـن کرد راي

بـکردار آتـش دلاور سوار

برانگيخـت رخـش از پس نامدار

همانـگاه رسـتـم رسيد اندروي

همه دشت زيشان پر از گفت و گوي

دم اسـپ ناپاک چنگـش گرفـت

دو لشـکر بدو مانده اندر شگفـت

زماني همي داشت تا شد غـمي

ز بالا بزد خويشـتـن بر زمي

بيفـتاد زو ترگ و زنهار خواسـت

تهـمـتـن ورا کرد با خاک راست

هـمانـگاه کردش سر از تن جدا

هـمـه کام و انديشه شد بي‌نوار

هـمـه نامداران ايران زمين

گرفـتـند بر پـهـلوان آفرين

هـمي بود رستم ميان دو صـف

گرفـتـه يکي خشت رخشان بکف

وزان روي خاقان غمي گشت سخت

برآشـفـت با گردش چرخ و بخت

***

بـشد تيز هومان هـم اندر زمان

شده گونـه از روي و آمد دمان

بـپيران چنين گفت کاي نيک بخت

بد افـتاد ما را ازين کار سخـت

کـه اين شيردل رستم زابليست

برين لشکر اکنون ببايد گريسـت

کـه هرگز نـتابـند با او بجنـگ

بخشـکي پلـنـگ و بدريا نهنگ

سخن گفت و بشنيد پاسخ بسي

هـمي ياد کرد از بد هر کـسي

نـخـسـت اي برادر مرا نام برد

ز کين سياوش بـسي برشـمرد

ز کار گذشـتـه بـسي کرد ياد

ز پيران و گردان ويسـه‌نژاد

ز بـهرام وز تـخـم گودرزيان

ز هر کـس کـه آمد بريشان زيان

بـجز بر تو بر کس نديدمش مـهر

فراوان سخن گفت و نگشاد چـهر

ازين لشکر اکنون ترا خواستسـت

ندانـم کـه بر دل چه آراستست

برو تا بـبينيش نيزه بدسـت

تو گويي که بر کوه دارد نشسـت

ابا جوشـن و ترگ و بـبر بيان

بزير اندرون ژنده پيلي ژيان

بـبيني که من زين نجستم دروغ

هـمي گيرد آتش ز تيغـش فروغ

ترا تا نـبيند نـجـنـبد ز جاي

ز بهر تو ماندست زان سان بـپاي

چو بينيش با او سخـن نرم گوي

برهنـه مکـن تيغ و منماي روي

بدو گفـت پيران که اي رزمـساز

بـترسـم کـه روز بد آيد فراز

گر ايدونک اين تيغ زن رستمسـت

بدين دشـت ما را گه ماتمسـت

بر آتـش بـسوزد بر و بوم ما

ندانـم چـه کرد اخـتر شوم ما

بـشد پيش خاقان پر از آب چشم

جگر خسته و دل پر از درد و خشم

بدو گفـت کاي شاه تندي مکـن

که اکنون دگرگونه گشت اين سخن

چو کاموس گو را سرآمد زمان

هـمانـگاه برد اين دل من گمان

کـه اين باره آهنين رستمسـت

که خام کمندش خم اندر خمست

گر افراسياب آيد اکـنون چو آب

نـبينـند جز سهـم او را بخواب

ازو ديو سير ايد اندر نـبرد

چه يک مرد با او چه يک دشت مرد

بزابـلـسـتان چـند پرمايه بود

سياوش را آن زمان دايه بود

پدروار با درد جـنـگ آورد

جـهان بر جـهاندار تـنـگ آورد

شوم بنگرم تا چه خواهد هـمي

کـه از غـم روانم بکاهد هـمي

بدو گـفـت خاقان برو پيش اوي

چنانـچون بـبايد سخن نرم گوي

اگر آشـتي خواهد و دسـتـگاه

چـه بايد برين دشت رنج سـپاه

بـسي هديه بپذير و پس باز گرد

سزد گر نـجوييم چـندين نـبرد

وگر زير چرم پلـنـگ اندرسـت

هـمانا که رايش بجنگ اندرست

هـمـه يکـسره نيز جنگ آوريم

برو دشـت پيکار تـنـگ آوريم

همـه پشت را سوي يزدان کنيم

بـنيروي او رزم شيران کـنيم

هـم او را تن از آهن و روي نيست

جز از خون وز گوشت وز موي نيست

نـه اندر هوا باشد او را نـبرد

دلـت را چه سوزي بـتيمار و درد

چنان دان که گر سنگ و آهن خورد

هـمان تير و ژوپين برو بـگذرد

بـهر مرد ازيشان ز ما سيصدست

درين رزمگه غم کشيدن بدسـت

هـمين زابـلي نامـبردار مرد

ز پيلي فزون نيسـت گاه نـبرد

يکي پيلـبازي نـمايم بدوي

کزان پس نيارد سوي جنـگ روي

هـمي رفت پيران پر از درد و بيم

شد از کار رستم دلش بـه دو نيم

بيامد بـنزديک ايران سـپاه

خروشيد کاي مـهـتر رزم خواه

شـنيدم کزين لشکر بي شـمار

مرا ياد کردي بـهـنـگام کار

خراميدم از پيش آن انـجـمـن

بدين انجمن تا چه خواهي ز مـن

بدو گفت رستم که نام تو چيست

بدين آمدن راي و کام تو چيسـت

چـنين داد پاسخ که پيران منـم

سـپـهدار اين شير گيران منـم

ز هومان ويسـه مرا خواسـتي

بـخوبي زبان را بياراسـتي

دلـم تيز شد تا تو از مـهـتران

کدامي ز گردان جـنـگ آوران

بدو گفـت مـن رستم زابـلي

زره‌دار با خـنـجر کابـلي

چو بشـنيد پيران ز پيش سـپاه

بيامد بر رسـتـم کينـه خواه

بدو گفـت رستم که اي پهـلوان

درودت ز خورشيد روشـن روان

هـم از مادرش دخـت افراسياب

کـه مـهر تو بيند هميشه بخواب

بدو گـفـت پيران که اي پيلتـن

درودت ز يزدان و از انـجـمـن

ز نيکي دهـش آفرين بر تو باد

فـلـک را گذر بر نـگين تو باد

ز يزدان سـپاس و بدويم پـناه

کـه ديدم ترا زنده بر جايگاه

زواره فرامرز و زال سوار

کـه او ماند از خـسروان يادگار

درسـتـند و شادان دل و سرفراز

کزيشان مـبادا جـهان بي‌نياز

بـگويم ترا گر نداري گران

گـلـه کردن کـهـتر از مهتران

بکشتـم درخـتي بـباغ اندرون

کـه بارش کبست آمد و برگ خون

ز ديده هـمي آب دادم برنـج

بدو بد مرا زندگاني و گـنـج

مرا زو همـه رنج بـهر آمدسـت

کزو بار ترياک زهر آمدسـت

سياوش مرا چون پدر داشـتي

بـه پيش بديها سـپر داشـتي

بـسا درد و سختي و رنجا که من

کـشيدم ازان شاه و زان انجمـن

گواي مـن اندر جهان ايزدسـت

گوا خواستـن دادگر را بدسـت

کـه اکـنون برآمد بـسي روزگار

شـنيدم بـسي پـند آموزگار

که شيون نه برخاست از خان من

هـمي آتـش افروزد از جان من

همي خون خروشم بجاي سرشک

هـميشـه گرفـتارم اندر پزشک

ازين کار بـهر مـن آمد گزند

نـه بر آرزو گشـت چرخ بـلـند

ز تيره شب و ديده‌ام نيست شرم

کـه من چند جوشيده‌ام خون گرم

ز کار سياوش چو آگـه شدم

ز نيک و ز بد دسـت کوتـه شدم

ميان دو کـشور دو شاه بـلـند

چـنين خوارم و زار و دل مستمند

فرنـگيس را مـن خريدم بـجان

پدر بر سر آورده بودش زمان

بخانـه نهانـش هـمي داشتم

برو پـشـت هرگز نه برگاشتـم

بـپاداش جان خواهد از من همي

سر بدگمان خواهد از من هـمي

پر از دردم اي پهـلوان از دو روي

ز دو انجمن سر پر از گفـتـگوي

نـه راه گريزسـت ز افراسياب

نـه جاي دگر دارم آرام و خواب

همم گنج و بوم است و هم چارپاي

نبينـم هـمي روي رفتن بجاي

پسر هست و پوشيده‌رويان بسي

چـنين خسته و بسته هر کسي

اگر جـنـگ فرمايد افراسياب

نـماند کـه چشم اندر آيد بخواب

بـناکام لـشـکر بايد کـشيد

نـشايد ز فرمان او آرميد

بمـن بر کنون جاي بخشايشست

سـپاه اندر آوردن آرايشـسـت

اگر نيسـتي بر دلـم درد و غـم

ازين تخمـه جز کشتن پيلسـم

جز او نيز چـندي دلير و جوان

کـه در جنـگ سير آمدند از روان

ازين پـس مرا بيم جانسـت نيز

سخـن چـند گويم ز فرزند و چيز

بـه پيروزگر بر تو اي پـهـلوان

کـه از من نباشي خـليده‌روان

ز خويشان مـن بد نداري نـهان

برانديشي از کردگار جـهان

بروشـن روان سياوش کـه مرگ

مرا خوشتر از جوشن و تيغ و ترگ

گر ايدونکـه جنگي بود هـم گروه

تـلي کشـتـه بيني ببالاي کوه

کشاني و سقلاب و شگني و هند

ازين مرز تا پيش درياي سـند

ز خون سياوش هـمـه بيگـناه

سـپاهي کـشيده بدين رزمگاه

ترا آشـتي بهـتر آيد که جنـگ

نـبايد گرفتـن چـنين کار تنگ

نـگر تا چـه بيني تو داناتري

برزم دليران تواناتري

ز پيران چو بشنيد رستم سخـن

نـه بر آرزو پاسـخ افگـند بـن

بدو گـفـت تا من بدين رزمـگاه

کـمر بسـتـه‌ام با دليران شاه

نديدسـتـم از تو بجز راسـتي

ز ترکان همه راستي خواسـتي

پلنگ اين شناسد که پيکار و جنگ

نه خوبست و داند همي کوه و سنگ

چو کين سر شـهرياران بود

سر و کار با تيرباران بود

کـنون آشـتي را دو راه ايدرست

نـگر تا شما را چه اندرخورسـت

يکي آنک هر کس که از خون شاه

بـگـسـترد بر خيره اين رزمگاه

بـبـندي فرسـتي بر شـهريار

سزد گر نـفرمايد اين کارزار

گـنـهـکار خون سر بيگـناه

سزد گر نـباشد بدين رزمـگاه

و ديگر کـه با من ببـندي کـمر

بيايي بر شاه پيروزگر

ز چيزي که ايدر بـماني هـمي

تو آن را گرانـمايه داني هـمي

بـجاي يکي ده بيابي ز شاه

مـکـن ياد بـنـگاه توران سپاه

بدل گفت پيران که ژرفسـت کار

ز توران شدن پيش آن شـهريار

دگر چون گنـه کار جويد هـمي

دل از بيگناهان بـشويد هـمي

بزرگان و خويشان افراسياب

کـه با گنج و تختند و با جاه و آب

ازين در کجا گفت يارم سـخـن

نـه سر باشد اين آرزو را نه بـن

چو هومان و کـلـباد و فرشيدورد

کـجا هسـت گودرز زيشان بدرد

همه زين شمارند و اين روي نيست

مر اين آب را در جهان جوي نيست

مرا چاره خويش بايد گرفـت

ره جسـت را پيش بايد گرفـت

بدو گفـت پيران که اي پهـلوان

هميشـه جوان باش و روشن‌روان

شوم بازگويم بـگردان هـمين

بمـنـشور و شنگل بخاقان چين

هيوني فرسـتـم بافراسياب

بـگويم سرش را برآرم ز خواب

***

و زانـجا بيامد بـلـشـکر چو باد

کـسي را کـه بودند ويسـه نژاد

يکي انجـمـن کرد و بگـشاد راز

چـنين گفـت کامد نشيب و فراز

بدانيد کين شير دل رستمـسـت

جـهانـگير و از تخمه نيرمسـت

بزرگان و شيران زابـلـسـتان

هـمـه نامداران کابـلـسـتان

چـنو کينـه‌ور باشد و رهنـماي

سواران گيتي ندارند پاي

چو گودرز کشواد و چون گيو و طوس

بـناکام رزمي بود با فـسوس

ز ترکان گنـهـکار خواهد هـمي

دل از بيگـناهان بـکاهد هـمي

کـه داني که ايدر گنهکار نيسـت

دل شاه ازو پر ز تيمار نيسـت

نگـه کـن که اين بوم ويران شود

بـکام دليران ايران شود

نـه پير و جوان ماند ايدر نـه شاه

نـه گنـج و سپاه و نه تخت و کلاه

هـمي گفـتـم اين شوم بيداد را

کـه چـندين مدار آتـش و باد را

کـه روزي شوي ناگهان سوختـه

خرد سوختـه چشم دل دوختـه

نـکرد آن جفاپيشـه فرمان مـن

نـه فرمان اين نامدار انـجـمـن

بـکـند اين گرانـمايگان را ز جاي

نزد با دلير و خردمـند راي

بـبيني کـه نـه شاه ماند نه تاج

نـه پيلان جنگي نه اين تخت عاج

بدين شاددل شاه ايران بود

غـم و درد بـهر دليران بود

دريغ آن دليران و چـندين سـپاه

کـه با فر و برزند و با تاج و گاه

بـتاراج بيني همـه زين سپـس

نـه برگردد از رزمگـه شاد کـس

بـکوبـند ما را بنـعـل سـتور

شود آب اين بـخـت بيدار شور

ز هومان دل من بـسوزد هـمي

ز رويين روان برفروزد هـمي

دل رستـم آگنده از کين اوسـت

بروهاش يکسر پر از چين اوسـت

پر از غـم شوم پيش خاقان چين

بـگويم کـه ما را چـه آمد ز کين

بيامد بـنزديک خاقان چو گرد

پر از خون رخ و ديده پر آب زرد

سراپرده او پر از نالـه ديد

ز خون کشته بر زعـفران لالـه ديد

ز خويشان کاموس چـندي سـپاه

بـنزديک خاقان شده دادخواه

هـمي گفت هر کس که افراسياب

ازين پـس بزرگي نـبيند بـخواب

چرا کين پي افگند کش نيست مرد

کـه آورد سازد بروز نـبرد

سـپاه کشاني سوي چين شويم

هـمـه ديده پر آب و باکين شويم

ز چين و ز بربر سـپاه آوريم

کـه کاموس را کينـه‌خواه آوريم

ز بزگوش و سـگـسار و مازندران

کـس آريم با گرزهاي گران

مـگر سيسـتان را پر آتش کنيم

بريشان شب و روز ناخوش کـنيم

سر رسـتـم زابـلي را بدار

برآريم بر سوگ آن نامدار

تـنـش را بسوزيم و خاکسترش

هـمي برفـشانيم گرد درش

اگر کين هـمي جويد افراسياب

نـه آرام بايد کـه يابد نـه خواب

هـمي از پي دوده هر کـس بدرد

بـباريد بر ارغوان آب زرد

چو بشنيد پيران دلش خيره گشـت

ز آواز ايشان رخش تيره گـشـت

بدل گـفـت کاي زار و بيچارگان

پر از درد و تيمار و غـمـخوارگان

نداريد ازين اگـهي بي‌گـمان

کـه ايدر شـما را سرآمد زمان

ز دريا نهنـگي بجنـگ آمدسـت

کـه جوشنش چرم پلنگ آمدست

بيامد بـخاقان چـنين گفـت باز

کـه اين رزم کوتاه ما شد دراز

از اين نامداران هر کـشوري

ز هر سو کـه بد نامور مـهـتري

بياورد و اين رنـجـها شد بـه باد

کـجا خيزد از کار بيداد داد

سر شاه کشور چنين گشتـه شد

سياوش بر دست او کشـتـه شد

بـفرمان گرسيوز کـم خرد

سر اژدها را کـسي نـسـپرد

سياوش جـهاندار و پرمايه بود

ورا رسـتـم زابـلي دايه بود

هر آنگـه که او جنـگ و کين آورد

هـمي آسـمان بر زمين آورد

نـه چنـگ پلنگ و نه خرطوم پيل

نـه کوه بـلـند و نـه درياي نيل

بـسـندسـت با او باوردگاه

چو آورد گيرد بـه پيش سـپاه

يکي رخـش دارد بزير اندرون

کـه گويي روان شد که بيسـتون

کـنون روز خيره نـبايد شـمرد

کـه ديدند هر کس ازو دسـتـبرد

يکي آتـش آمد ز چرخ کـبود

دل ما شد از تـف او پر ز دود

کـنون سر بسر تيزهش بـخردان

بـخوانيد با موبدان و ردان

بـبينيد تا چاره کار چيسـت

بدين رزمـگـه مرد پيکار کيسـت

هـمي راي بايد که گردد درسـت

از آغاز کينـه نبايست جـسـت

مـگر زين بلا سوي کـشور شويم

اگر چـند با بـخـت لاغر شويم

ز پيران غمي گشـت خاقان چين

بـسي ياد کرد از جـهان آفرين

بدو گفت ما را کنون چيسـت روي

چو آمد سپاهي چنين جنـگـجوي

چـنين گفت شنگل که اي سرفراز

چـه بايد کـشيدن سخنـها دراز

بياري افراسياب آمديم

ز دشـت و ز درياي آب آمديم

بـسي باره و هديه‌ها يافـتيم

ز هر کـشوري تيز بشـتافـتيم

بيک مرد سگزي که آمد بجـنـگ

چرا شد چنين بر شما کار تـنـگ

ز يک مرد ننگست گفتن سـخـن

دگرگونـه‌تر بايد افـگـند بـن

اگر گرد کاموس را زو زمان

بيامد نـبايد شدن بدگـمان

سـپيده‌دمان گرزها برکـشيم

وزين دشت يکسر سراندر کـشيم

هوا را چو ابر بـهاران کـنيم

بريشان يکي تيرباران کـنيم

ز گرد سواران و زخـم تـبر

نـبايد کـه داند کـس از پاي سر

شـما يکـسره چشم بر من نهيد

چو مـن برخروشـم دميد و دهيد

هـمانا کـه جنـگ‌آوران صد هزار

فزون باشد از ما دلير و سوار

ز يک تن چـنين زار و پيچان شديم

هـمـه پاک ناکشته بيجان شديم

چنان دان که او ژنده پيلست مست

باوردگـه شير گيرد بدسـت

يکي پيل‌بازي نـمايم بدوي

کزان پـس نيارد سوي رزم روي

چو بشنيد لشکر ز شنگل سخـن

جوان شد دل مرد گشته کـهـن

بدو گـفـت پيران کانوشـه بدي

روان را بـپيگار توشـه بدي

هـمـه نامداران و خاقان چين

گرفـتـند بر شاه هـند آفرين

چو پيران بيامد بـپرده سراي

برفـتـند پرمايه ترکان ز جاي

چو هومان و نسـتيهـن و بارمان

کـه با تيغ بودند گر با سـنان

بـپرسيد هومان ز پيران سـخـن

کـه گفـتارشان بر چه آمد به بن

هـمي آشـتي را کـند پايگاه

و گر کينه جويد سـپاه از سـپاه

بـهومان بگفـت آنچ شنگل بگفت

سپـه گشـت با او به پيگار جفت

غمي گشت هومان ازان کار سخت

برآشـفـت با شنگـل شوربخت

بـه پيران چنين گفت کز آسـمان

گذر نيسـت تا بر چـه گردد زمان

بيامد بره پيش کـلـباد گـفـت

که شنگل مگر با خرد نيست جفت

بـبايد شدن يک زمان زين ميان

نـگـه کرد بايد بـسود و زيان

بـبيني کزين لـشـکر بي‌کران

جـهانـگير و با گرزهاي گران

دو بـهره بود زير خاک اندرون

کفـن جوشن و ترگ شسته بخون

بدو گـفـت کـلـباد اي تيغ زن

چـنين تا توان فال بد را مزن

تـن خويش يکباره غمگين مکـن

مـگر کز گـمان ديگر ايد سخـن

بـنا آمده کار دل را بـغـم

سزد گر نداري نـباشي دژم

وزين روي رستـم يلان را بـخواند

سخنـهاي بايستـه چـندي براند

چو طوس و چو گودرز و رهام و گيو

فريبرز و گـسـتـهـم و خراد نيو

چو گرگين کارآزموده سوار

چو بيژن فروزنده کارزار

تهمتـن چـنين گفـت با بخردان

هـشيوار و بيدار دل موبدان

کـسي را که يزدان کند نيکبخـت

سزاوار باشد ورا تاج و تـخـت

جـهانـگير و پيروز باشد بجنـگ

نـبايد کـه بيند ز خود زور چنـگ

ز يزدان بود زور ما خود کييم

بدين تيره خاک اندرون بر چييم

بـبايد کـشيدن گـمان از بدي

ره ايزدي بايد و بـخردي

کـه گيتي نماند همي بر کـسي

نـبايد بدو شاد بودن بـسي

هـمي مردمي بايد و راسـتي

ز کژي بود کـمي و کاسـتي

چو پيران بيامد بر مـن دمان

سخـن گفـت با درد دل يک زمان

کـه از نيکوي با سياوش چـه کرد

چـه آمد برويش ز تيمار و درد

فرنـگيس و کيخـسرو از اژدها

بـگـفـتار و کردار او شد رها

ابا آنـک اندر دلـم شد درسـت

کـه پيران بکين کشته آيد نخست

برادرش و فرزند در پيش اوي

بـسي با گـهر نامور خويش اوي

ابر دسـت کيخـسرو افراسياب

شود کشته اين ديده‌ام من بـخواب

گنـهـکار يک تـن نـماند بجاي

مـگر کشتـه افگـنده در زير پاي

و ليکـن نخواهم که بر دست مـن

شود کشـتـه اين پير با انجمـن

کـه او را بجز راستي پيشه نيست

ز بد بر دلش راه انديشـه نيسـت

گر ايدونـک باز آرد اين را که گفـت

گـناه گذشتـه بـبايد نهـفـت

گنـهـکار با خواسـتـه هرچ بود

سـپارد بـما کين نـبايد فزود

ازين پـس مرا جاي پيکار نيسـت

بـه از راستي در جهان کار نيست

ورين نامداران ابا تـخـت و پيل

سـپاهي بدين سان چو درياي نيل

فرسـتـند نزديک ما تاج و گنـج

ازايشان نـباشيم زين پس برنـج

نداريم گيتي بکـشـتـن نـگاه

کـه نيکي‌دهش را جز اينست راه

جهان پر ز گنجست و پر تاج و تخت

نـبايد هـمـه بـهر يک نيک‌بخت

چو بشـنيد گودرز بر پاي خاسـت

بدو گفـت کاي مهتر راد و راسـت

سـتون سـپاهي و زيباي گاه

فروزان بـتو شاه و تخـت و کـلاه

سر مايه تـسـت روشـن خرد

روانـت هـمي از خرد بر خورد

ز جنگ آشتي بي‌گمان بهترسـت

نگـه کـن که گاوت بچرم اندرست

بـگويم يکي پيش تو داسـتان

کـنون بـشـنو از گفته باستان

کـه از راسـتي جان بدگوهران

گريزد چو گردون ز بار گران

گر ايدونـک بيچاره پيمان کـند

بـکوشد کـه آن راستي بشکـند

چو کژ آفريدش جـهان آفرين

تو مشـنو سخن زو و کژي مـبين

نخسـتين کـه ما رزمگه ساختيم

سخـن رفـت زين کار و پرداختيم

ز پيران فرسـتاده آمد برين

کـه بيزارم از دشت وز رنـج و کين

کـه مـن ديده دارم هميشه پر آب

ز گـفـتار و کردار افراسياب

ميان بسـتـه‌ام بـندگي شاه را

نـخواهـم بر و بوم و خرگاه را

بـسي پـند و اندرز بشنيد و گفت

کزين پس نباشد مرا جنگ جفـت

شوم گفت بپسيچم اين کار تفـت

بـخويشان بگويم که ما را چه رفت

مرا تخت و گنجست و هـم چارپاي

بديشان نـمايم سزاوار جاي

چو گفت اين بگفتيم کاري رواسـت

بـتوران ترا تخت و گنج و نواسـت

يکي گوشـه‌اي گير تا نزد شاه

ز تو آشـکارا نـگردد گـناه

بـگـفـتيم و پيران برين بازگشت

شـب تيره با ديو انباز گـشـت

هيوني فرسـتاد نزديک شاه

کـه لـشـکر برآراي کامد سپاه

تو گفتي که با ما نگفت اين سخـن

نـه سر بود ازان کار هرگز نه بـن

کـنون با تو اي پـهـلوان سـپاه

يکي ديگر افـگـند بازي براه

جز از رنـگ و چاره نداند هـمي

ز دانـش سخن برفشاند هـمي

کـنون از کـمـند تو ترسيده شد

روا بد کـه ترسيده از ديده شد

همـه پشـت ايشان بکاموس بود

سپهـبد چو سگسار و فر طوس بود

سر بخـت کاموس برگشتـه ديد

بخـم کـمـند اندرش کشته ديد

در آشـتي جويد اکـنون هـمي

نيارد نشستـن بـهامون هـمي

چو داند که تنـگ اندر آمد نـشيب

بـکار آورد بـند و رنـگ و فريب

گنـهـکار با گـنـج و با خواسته

کـه گفتـسـت پيش آرم آراسته

بـبيني که چون بردمد زخم کوس

بـجـنـگ اندر آيد سپهدار طوس

سـپـهدار پيران بود پيش رو

کـه جـنـگ آورد هر زمان نوبنو

دروغسـت يکـسر همه گفت اوي

نـشايد جز او اهرمن جفـت اوي

اگر بـشـنوي سر بسر پند مـن

نگـه کـن بـبـهرام فرزند مـن

سـپـه را بدان چاره اندر نواخـت

ز گودرزيان گورستاني بـساخـت

کـه تا زنده‌ام خون سرشک منست

يکي تيغ هندي پزشک منـسـت

چو بشـنيد رستـم بگودرز گفـت

کـه گـفـتار تو با خرد باد جفت

چـنين است پيران و اين راز نيست

کـه او نيز با ما هـماواز نيسـت

وليکـن مـن از خوب کردار اوي

نـجويم هـمي کين و پيکار اوي

نگـه کـن که با شاه ايران چه کرد

ز کار سياوش چـه تيمار خورد

گر از گـفـتـه خويش باز آيد اوي

بـنزديک ما رزم‌ساز آيد اوي

بـفـتراک بر بسـتـه دارم کمند

کـجا ژنده پيل اندرآرم بـبـند

ز نيکو گـمان اندر آيم نخـسـت

نـبايد مـگر جنـگ و پيکار جست

چـنو باز گردد ز گـفـتار خويش

بـبيند ز ما درد و تيمار خويش

برو آفرين کرد گودرز و طوس

کـه خورشيد بر تو ندارد فـسوس

بـنزديک تو بـند و رنـگ و دروغ

سـخـنـهاي پيران نـگيرد فروغ

مـباد اين جهان بي سرو تاج شاه

تو بادي هـميشـه ورا پيش‌گاه

چنين گفت رستم که شب تيره گشت

ز گفـتارها مـغزها خيره گشـت

بـباشيم و تا نيم‌شـب مي خوريم

دگر نيمـه تيمار لـشـکر بريم

بـبينيم تا کردگار جـهان

برين آشـکارا چـه دارد نـهان

بايرانيان گفـت کامشـب بـمي

يکي اخـتري افـگـنـم نيک‌پي

کـه فردا مـن اين گرز سام سوار

بـگردن بر آرم کـنـم کارزار

از ايدر بران سان شوم سوي جنگ

بدانـگـه کـجا پاي دارد نهنـگ

سراپرده و افـسر و گـنـج و تاج

هـمان ژنده پيلان و هم تخت عاج

بيارم سـپارم بايرانيان

اگر تاخـتـن را بـبـندم ميان

برآمد خروشي ز جاي نشـسـت

ازان نامداران خـسروپرسـت

سوي خيمـه خويش رفـتـند باز

بـخواب و باسايش آمد نياز

چو خورشيد بنمود رخـشان کـلاه

چو سيمين سپر ديد رخـسار ماه

بـترسيد ماه از پي گفـت و گوي

بـخـم اندر امد بـپوشيد روي

تـبيره برآمد ز درگاه طوس

شد از گرد اسـپان زمين ابـنوس

زمين نيلـگون شد هوا پر ز گرد

بـپوشيد رستـم سـليح نـبرد

سوي ميمـنـه پور کـشواد بود

کـه با جوشـن و گرز پولاد بود

فريبرز بر ميسره جاي جـسـت

دل نامداران ز کينه بـشـسـت

بـقـلـب اندرون طوس نوذر بپاي

نـماند آن زمان بر زمين نيز جاي

تهمـتـن بيامد بـپيش سـپاه

کـه دارد يلان را ز دشمـن نـگاه

و زان روي خاقان بقـلـب اندرون

ز پيلان زمين چون کـه بيسـتون

ابر ميمـنـه کـندر شير گير

سواري دلاور بـشـمـشير و تير

سوي ميسره جنـگ ديده گـهار

زمين خفـتـه در زير نعـل سوار

هـمي گشت پيران به پيش سپاه

بيامد بر شـنـگـل رزم‌خواه

بدو گـفـت کاي نامـبردار هـند

ز بربر بـفرمان تو تا بـسـند

مرا گفـتـه بودي که فردا پـگاه

ز هر سو بجنـگ اندر آرم سـپاه

وزان پـس ز رستم بـجويم نـبرد

سرش را ز ابر اندرآرم بـگرد

بدو گفت شنگل من از گفت خويش

نـگردم نـبيني ز من کـم و بيش

هـم اکنون شوم پيش اين گرد گير

تـنـش را کـنـم پاره پاره بتير

ازو کين کاموس جويم بـجـنـگ

بايرانيان بر کـنـم کار تـنـگ

هـم آنگـه سپه را بسه بهر کرد

بزد کوس وز دشت برخاسـت گرد

برفـتـند يک بـهره با ژنده پيل

سـپـه بود صف برکشيده دو ميل

سر پيلـبان پر ز رنـگ و رنـگار

هـمـه پاک با افـسر و گوشوار

بياراسـتـه گردن از طوق زر

ميان بـند کرده بزرين کـمر

فروهـشـتـه از پيل ديباي چين

نـهاده برو تخـت و مـهدي زرين

برآمد دم نالـه کرناي

برفـتـند پيلان جـنـگي ز جاي

بيامد سوي ميسره سي هزار

سواران گردنـکـش و نيزه‌دار

سوي ميمـنـه سي هزار دگر

کـمان برگرفـتـند و چيني سپر

بقـلـب اندرون پيل و خاقان چين

هـمي برنوشـتـند روي زمين

جـهان سربـسر آهنين گشته بود

بـهر جايگـه‌بر تـلي کشتـه بود

ز بـس نالـه ناي و بانـگ دراي

زمين و زمان اندر آمد ز جاي

ز جوش سواران و از دار و گير

هوا دام کرگـس بد از پر تير

کسي را نماند اندر آن دشت هوش

ز بانـگ تـبيره شده کره گوش

هـمي گشت شنگل ميان دو صف

يکي تيغ هـندي گرفتـه بـکـف

يکي چـتر هـندي بسر بر بـپاي

بـسي مردم از دنبر و مرغ و ماي

پس پشت و دست چپ و دست راست

بجنگ اندر آورده زان سو که خواست

چو پيران چـنان ديد دل شاد کرد

ز رزم تـهـمـتـن دل آزاد کرد

بـهومان چـنين گفـت کامروز کار

بـکام دل ما کـند روزگار

بدين ساز و چـندين سوار دلير

سرافراز هر يک بـکردار شير

تو امروز پيش صـف اندر مـپاي

يک امروز و فردا مـکـن رزم راي

پـس پشـت خاقان چيني بايست

کـه داند ترا با سواري دويسـت

کـه گر زابـلي با درفـش سياه

بـبيند ترا کار گردد تـباه

بـبينيم تا چون بود کار ما

چـه بازي کـند بـخـت بيدار ما

وزان جايگـه شد بدان انجـمـن

بـجايي کـه بد سايه پيلـتـن

فرود آمد و آفرين کرد چـند

کـه زور از تو گيرد سپهر بـلـند

مـبادا کـه روز تو گيرد نـشيب

مـبادا کـه آيد برويت نـهيب

دل شاه ايران بـتو شاد باد

هـمـه کار تو سربـسر داد باد

برفـتـم ز نزد تو اي پـهـلوان

پيامـت بدادم بـپير و جوان

بگـفـتـم هـنرهاي تو هرچ بود

بـگيتي ترا خود کـه يارد سـتود

هـم از آشتي راندم هم ز جنـگ

سخـن گفتم از هر دري بي‌درنگ

بـفرجام گفـتـند کين چون کنيم

کـه از راي او کينـه بيرون کـنيم

توان داد گنـج و زر و خواسـتـه

ز ما هر چـه او خواهد آراسـتـه

نـشايد گـنـهـکار دادن بدوي

برانديش و اين رازها بازجوي

گـنـهـکار جز خويش افراسياب

کـه داني سخن را مزن در شتاب

ز ما هرک خواهد همه مـهـترند

بزرگـند و با تخـت و با افـسرند

سـپاهي بيامد بدين سان ز چين

ز سقـلاب و ختـلان و توران زمين

کـجا آشـتي خواهد افراسياب

که چندين سپاه آمد از خشک و آب

بپاسـخ نکوهـش بـسي يافتم

بدين سان سوي پهلوان تافـتـم

وزيشان سـپاهي چو درياي آب

گرفـتـند بر جنگ جستن شتاب

نـبرد تو خواهد همي شاه هـند

بـتير و کـمان و بـهـندي پرند

مرا اين درستسـت کز پيلـتـن

بـفرجام گريان شوند انـجـمـن

چو بشنيد رستم برآشفت سخـت

بـپيران چنين گفت کاي شوربخت

تو با اين چنين بند و چـندين فريب

کـجا پاي داري بروز نـهيب

مرا از دروغ تو شاه جـهان

بـسي ياد کرد آشـکار و نـهان

وزان پـس کـجا پير گودرز گفـت

هـمـه بـند و نيرنگت اندر نهفت

بديدم کـنون دانـش و راي تو

دروغـسـت يکـسر سراپاي تو

بغلـتي همي خيره در خون خويش

بدسـت اين و زين بـتر آيدت پيش

چـنين زندگاني نيارد بـها

کـه باشد سر اندر دم اژدها

مـگر گفتـم آن خاک بيداد و شوم

گذاري بيايي باباد بوم

بـبيني مـگر شاه باداد و مـهر

جوان و نوازنده و خوب‌چـهر

بدارد ترا چون پدر بي‌گـمان

برآرد سرت برتر از آسـمان

ترا پوشـش از خود و چرم پلنـگ

هـمي خوشـتر آيد ز ديباي رنگ

ندارد کـسي با تو اين داوري

ز تـخـم پراکـند خود بر خوري

بدو گفـت پيران که اي نيکبخـت

برومـند و شاداب و زيبا درخـت

سخنـها کـه داند جز از تو چنين

کـه از مـهـتران بر تو باد آفرين

مرا جان و دل زير فرمان تـسـت

هـميشـه روانـم گروگان تست

يک امشـب زنم راي با خويشتـن

بـگويم سـخـن نيز با انجمـن

وزانـجا بيامد بـقـلـب سياه

زبان پر دروغ و روان کينـه‌خواه

چو برگـشـت پيران ز هر دو گروه

زمين شد بـکردار جوشـنده کوه

چـنين گفـت رسـتـم بايرانيان

کـه مـن جنگ را بسته دارم ميان

شـما يک بيک سر پر از کين کنيد

بروهاي جنـگي پر از چين کـنيد

کـه امروز رزمي بزرگسـت پيش

پديد آيد اندازه گرگ و ميش

مرا گفتـه بود آن ستاره‌شـناس

ازين روز بودم دل اندر هراس

کـه رزمي بود در ميان دو کوه

جـهاني شوند اندر آن هـمـگروه

شوند انـجـمـن کارديده مـهان

بدان جـنـگ بي‌مرد گردد جـهان

پي کين نـهان گردد از روي بوم

شود گرز پولاد برسان موم

هر آنکـس کـه آيد بر ما بجنـگ

شـما دل مداريد از آن کار تـنـگ

دو دستـش ببـندم بخم کمـند

اگر يار باشد سـپـهر بـلـند

شـما سربـسر يک بيک همگروه

مـباشيد از آن نامداران سـتوه

مرا گر برزم اندر آيد زمان

نـميرم بـبزم اندرون بي‌گـمان

هـمي نام بايد کـه ماند دراز

نـماني هـمي کار چندين مساز

دل اندر سراي سپنـجي مـبـند

کـه پر خون شوي چون ببايدت کند

اگر يار باشد روان با خرد

بـنيک و بـبد روز را بـشـمرد

خداوند تاج و خداوند گـنـج

نـبـندد دل اندر سراي سپـنـج

چـنين داد پاسـخ برستم سـپاه

کـه فرمان تو برتر از چرخ ماه

چـنان رزم سازيم با تيغ تيز

کـه ماند ز ما نام تا رسـتـخيز

ز دو رويه تـنـگ اندر آمد سـپاه

يکي ابر گـفـتي برآمد سياه

کـه باران او بود شـمـشير و تير

جـهان شد بـکردار درياي قير

ز پيکان پولاد و پر عـقاب

سيه گشـت رخشان رخ آفـتاب

سـنانـهاي نيزه بـگرد اندرون

سـتاره بيالود گـفـتي بـخون

چرنـگيدن گرزه گاوچـهر

تو گفتي همي سنگ بارد سپـهر

بـخون و بمـغز اندرون خار و خاک

شده غرق و برگسـتوان چاک چاک

همـه دشت يکسر پر از جوي خون

بـهر جاي چـندي فگنده نـگون

چو پيلان فگـنده بـهـم ميل ميل

برخ چون زرير و بلب هـمـچو نيل

چـنين گـفـت گودرز با پير سر

کـه تا مـن ببستم بمردي کـمر

نديدم کـه رزمي بود زين نـشان

نـه هرگز شـنيدم ز گردنکـشان

کـه از کشته گيتي برين سان بود

يکي خوار و ديگر تـن‌آسان بود

بـغريد شـنـگـل ز پيش سپاه

مـنـم گـفـت گرداوژن رزم‌خواه

بـگوييد کان مرد سگزي کجاسـت

يکي کرد خواهـم برو نيزه راسـت

چو آواز شنگـل برسـتـم رسيد

ز لشـکر نـگـه کرد و او را بديد

بدو گـفـت هان آمدم رزمـخواه

نـگر تا نـگيري بلـشـکر پـناه

چـنين گفـت رستم که از کردگار

نجـسـتـم جزين آرزوي آشکار

کـه بيگانـه‌اي زان بزرگ انجمـن

دليري کـند رزم جويد ز مـن

نـه سقـلاب ماند ازيشان نه هند

نـه شمشير هندي نه چيني پرند

پي و بيخ ايشان نـمانـم بـجاي

نمانـم بـترکان سر و دست و پاي

بر شـنـگـل آمد باواز گـفـت

کـه اي بدنژاد فرومايه جـفـت

مرا نام رسـتـم کـند زال زر

تو سـگزي چرا خواني اي بدگـهر

نگه کن که سگزي کنون مرگ تست

کفن بي‌گمان جوشن و ترگ تست

هـمي گـشـت با او باوردگاه

ميان دو صـف برکـشيده سـپاه

يکي نيزه زد برگرفـتـش ز زين

نـگونـسار کرد و بزد بر زمين

برو بر گذر کرد و او را نـخـسـت

بشمـشير برد آنگهي شير دست

برفـتـند زان روي کـنداوران

بزهر آب داده پرندآوران

چو شنگـل گريزان شد از پيلتـن

پراگـنده گشـتـند زان انجمـن

دو بهره ازيشان بشمشير کشـت

دليران توران نـمودند پـشـت

بجان شنگل از دست رستم بجست

زره بود و جوشن تنش را نخسـت

چنين گفت شنگل که اين مرد نيست

کـس او را بگيتي هم آورد نيست

يکي ژنده پيلست بر پـشـت کوه

مـگر رزم سازند يکـسر گروه

بـتـنـها کـسي رزم با اژدها

نـجويد چو جويد نيابد رها

بدو گـفـت خاقان ترا بامداد

دگر بود راي و دگر بود ياد

سـپـه را بـفرمود تا همـگروه

برانـند يکـسر بـکردار کوه

سرافراز را در ميان آورند

تـنومـند را جان زيان آورند

بشمـشير برد آن زمان شير دست

چـپ لشـکر چينيان برشکست

هر آنگـه کـه خنجر برانداخـتي

هـمـه ره تـن بي سر انداختي

نـه با جـنـگ او کوه را پاي بود

نـه با خـشـم او پيل را جاي بود

بدان سان گرفـتـند گرد اندرش

کـه خورشيد تاريک شد از برش

چـنان نيزه و خـنـجر و گرز و تير

کـه شد ساختـه بر يل شيرگير

گـمان برد کاندر نيستان شدست

ز خون روي کشور ميستان شدست

بيک زخـم ده نيزه کردي قـلـم

خروشان و جوشان و دشمـن دژم

دليران ايران پـس پـشـت اوي

بـکينـه دل آگـنده و جنگ جوي

ز بـس نيزه و گرز و گوپال و تيغ

تو گفـتي همي ژالـه بارد ز ميغ

ز کشتـه همـه دشـت آوردگاه

تـن و پشت و سر بود و ترگ و کلاه

ز چيني و شگـني و از هـندوي

ز سـقـلاب و هري و از پهـلوي

سـپـه بود چون خاک در پاي کوه

ز يک مرد سگزي شده هـمـگروه

کـه با او بجنگ اندرون پاي نيست

چـنو در جهان لشکر آراي نيسـت

کـسي کو کند زين سخن داستان

نـباشد خردمـند هـمداسـتان

کـه پرخاشـخر نامور صد هزار

بـسـنده نـبودند با يک سوار

ازين کين بد آمد بافراسياب

ز رسـتـم کـجا يابد آرام و خواب

چـنين گفـت رسـتـم بايرانيان

کزين جنگ دشمن کـند جان زيان

هـم‌اکـنون ز پيلان و از خواسته

هـمان تـخـت و آن تاج آراسته

سـتانـم ز چيني بايران دهـم

بدان شادمان روز فرخ نـهـم

نـباشد جز ايرانيان شاد کـس

پي رخـش و ايزد مرا يار بـس

يکي را ز شگنان و سقـلاب و چين

نـمانـم کـه پي برنـهد بر زمين

کـه امروز پيروزي روز ماسـت

بلـند آسـمان لشکر افروز ماست

گر ايدونـک نيرو دهد دادگر

پديد آورد رخـش رخـشان هـنر

برين دشـت من گورستاني کنـم

برومـند را شارسـتاني کـنـم

يکي از شما سوي لـشـکر شويد

بـکوشيد و با باد هـمـبر شويد

بـکوبيد چون مـن بجنبـم ز جاي

شـما برفرازيد سـنـج و دراي

زمين را سراسر کـنيد آبـنوس

بـگرد سواران و آواي کوس

بـکوبيد گوپال و گرز گران

چو پولاد را پـتـک آهـنـگران

از انـبوه ايشان مداريد باک

ز دريا بابر اندر آريد خاک

هـمـه ديده بر مغـفر من نـهيد

چو مـن بر خروشـم دميد و دهيد

بدريد صفـهاي سـقـلاب و چين

نـبايد کـه بيند هوا را زمين

وزان جايگه رفت چون پيل مسـت

يکي گرزه گاوپيکر بدسـت

خروشان سوي ميمنه راه جسـت

ز لشـکر سوي کندر آمد نخسـت

همـه ميمـنـه پاک بر هم دريد

بـسي ترگ و سر بد که تن را نديد

يکي خويش کاموس بد ساوه نام

سرافراز و هر جاي گـسـترده کام

بيامد بـپيش تهمتـن بجـنـگ

يکي تيغ هـندي گرفته بچـنـگ

بـگرديد گرد چپ و دست راسـت

ز رستم همي کين کاموس خواست

برستـم چنين گفت کاي ژنده پيل

بـبيني کـنون موج درياي نيل

بخواهـم کـنون کين کاموس خوار

اگر باشدم زين سـپـس کارزار

چو گـفـتار ساوه برستـم رسيد

بزد دسـت و گرز گران برکـشيد

بزد بر سرش گرز را پيلـتـن

کـه جانـش برون شد بزاري ز تن

برآورد و زد بر سر و مـغـفرش

نديدسـت گفـتي تنش را سرش

بيفـگـند و رخـش از بر او براند

ز ساوه بـگيتي نـشاني نـماند

درفـش کـشاني نگونـسار کرد

و زو جان لـشـکر پرآزار کرد

نـبد نيز کـس پيش او پايدار

هـمـه خاک مـغز سر آورد بار

پـس از ميمنه شد سوي ميسره

غـمي گشت لشکر همه يکسره

گـهار گـهاني بدان جايگاه

گوي شيرفـش با درفـش سياه

برآشـفـت چون ترگ رستم بديد

خروشي چو شير ژيان برکـشيد

بدو گـفـت مـن کين ترکان چين

بخواهـم ز سگزي برين دشت کين

برانگيخـت اسـپ از ميان سپاه

بيامد بر پيلـتـن کينـه‌خواه

ز نزديک چون ترگ رسـتـم بديد

يکي باد سرد از جـگر برکـشيد

بدل گـفـت پيکار با ژنده پيل

چو غوطه اسـت خوردن بدرياي نيل

گريزي بـهـنـگام با سر بـجاي

بـه از رزم جستـن بـنام و براي

گريزان بيامد سوي قـلـبـگاه

برو بر نـظاره ز هر سو سـپاه

درفـش تـهـمـتـن ميان گروه

بـسان درخـت از بر تيغ کوه

هـمي تاخت رستم پس او چو گرد

زمين لعـل گـشـت و هوا لاژورد

گـهار گـهاني بـترسيد سخـت

کزو بود برگشتـن تاج و تـخـت

برآورد يک بانـگ برسان کوس

کـه بـشـنيد آواز گودرز و طوس

هـمي خواسـت تا کارزاري کند

ندانـسـت کين بار زاري کـند

چه نيکو بود هر که خود را شناخت

چرا تا ز دشمن بـبايدش تاخـت

پـس او گرفـتـه گو پيلـتـن

کـه هان چاره گور کن گر کـفـن

يکي نيزه زد بر کـمربـند اوي

بدريد خـفـتان و پيوند اوي

بينداختـش هـمـچو برگ درخت

کـه بر شاخ او بر زند باد سخـت

نـگونـسار کرد آن درفش کـبود

تو گفـتي گـهار گـهاني نـبود

بديدند گردان که رستـم چـه کرد

چـپ و راست برخاست گرد نـبرد

درفـش هـمايون بـبردند و کوس

بيامد سرافراز گودرز و طوس

خروشي برآمد ز ايران سـپاه

چو پيروز شد گرد لـشـکر پـناه

بـفرمود رسـتـم کز ايران سوار

بر مـن فرسـتـند صد نامدار

هم اکنون من آن پيل و آن تخت عاج

هـمان ياره و سنج و آن طوق و تاج

سـتانـم ز چين و بايران دهـم

بـه پيروز شاه دليران دهـم

از ايران بيامد هـمي صد سوار

زره‌دار با گرزه گاوسار

چـنين گفـت رسـتـم بايرانيان

کـه يکـسر ببـندند کين را ميان

بـجان و سر شاه و خورشيد و ماه

بـخاک سياوش بايران سـپاه

بيزدان دادار جان آفرين

کـه پيروزي آورد بر دشـت کين

کـه گر نامداران ز ايران سـپاه

هزيمـت پذيرد ز توران سـپاه

سرش را ز تـن برکـنـم در زمان

ز خونـش کـنـم جويهاي روان

بدانسـت لشکر که او شيرخوست

بچنـگـش سرين گوزن آرزوست

هـمـه سوي خاقان نهادند روي

بـنيزه شده هر يکي جنـگ جوي

تهمتـن بـپيش اندرون حمله برد

عـنان را برخـش تـگاور سـپرد

هـمي خون چـکانيد بر چرخ ماه

سـتاره نـظاره بر آن رزمـگاه

ز بـس گرد کز رزمـگـه بردميد

چنان شد که کس روي هامون نديد

ز بانـگ سواران و زخـم سـنان

نـبود ايچ پيدا رکيب از عـنان

هوا گشت چون روي زنـگي سياه

ز کشـتـه نديدند بر دشـت راه

هـمـه مرز تن بود و خفتان و خود

تـنان را هـمي داد سرها درود

ز گرد سوار ابر بر باد شد

زمين پر ز آواز پولاد شد

بـسي نامدار از پي نام و نـنـگ

بدادند بر خيره سرها بـجـنـگ

برآورد رسـتـم برانـسان خروش

کـه گـفـتي برآمد زمانه بجوش

چنين گفت کان پيل و آن تخت عاج

هـمان ياره و افـسر و طوق و تاج

سـپرهاي چيني و پرده سراي

هـمان افـسر و آلـت چارپاي

بايران سزاوار کيخـسروسـت

کـه او در جهان شهريار نوسـت

کـه چون او بـگيتي سرافراز شاه

نـبود و نديدسـت خورشيد و ماه

شـما را چـه کارسـت با تاج زر

بدين زور و اين کوشش و اين هـنر

همـه دسـتـها سوي بند آوريد

ميان را بـخـم کـمـند آوريد

شـما را ز من زندگاني بسسـت

کـه تاج و نگين بهر ديگر کسست

فرسـتـم بـنزديک شاه زمين

چه منشور و شنگل چه خاقان چين

و گرنـه مـن اين خاک آوردگاه

بـنـعـل سـتوران برآرم بـماه

بدشـنام بـگـشاد خاقان زبان

بدو گـفـت کاي بدتـن بدروان

مـه ايران مه آن شاه و آن انجمن

هـمي زينـهاريت بايد چو مـن

تو سـگزي که از هر کسي بـتري

هـمي شاه چين بايدت لشـکري

يکي تير باران بـکردند سـخـت

چو باد خزان برجـهد بر درخـت

هوا را بـپوشيد پر عـقاب

نـبيند چـنان رزم جنگي بـخواب

چو گودرز باران الـماس ديد

ز تيمار رسـتـم دلـش بردميد

برهام گفـت اي درنگي مايسـت

برو با کـمان وز سواري دويسـت

کـمانـهاي چاچي و تير خدنـگ

نگـه‌دار پشـت تهمتـن بجنـگ

بـگيو آن زمان گفت برکش سـپاه

برين دشت زين بيش دشمن مخواه

نـه هنـگام آرام و آسايش است

نـه نيز از در راي و آرايش اسـت

برو با دليران سوي دست راسـت

نگه کن که پيران و هومان کجاست

تهمـتـن نـگر پيش خاقان چين

هـمي آسـمان برزند بر زمين

برآشـفـت رهام همـچون پلنگ

بيامد بپشـت تهمتـن بجـنـگ

چـنين گفـت رستم برهام شير

که ترسم که رخشم شد از کار سير

چـنو سـسـت گردد پياده شوم

بـخون و خوي آهار داده شوم

يکي لشکرست اين چو مور و ملـخ

تو با پيل و با پيلـبانان مـچـخ

هـمـه پاک در پيش خسرو بريم

ز شـگـنان و چين هديه نو بريم

و زان جايگه برخروشيد و گـفـت

کـه با روم و چين اهرمن باد جفت

ايا گـم شده بـخـت بيچارگان

هـمـه زار و با درد غمـخوارگان

شـما را ز رستـم نـبود آگـهي

مـگر مـغزتان از خرد شد تـهي

کـجا اژدها را ندارد بـمرد

هـمي پيل جويد بروز نـبرد

شما را سر از رزم من سير نيست

مرا هديه جز گرز و شمشير نيست

ز فـتراک بگـشاد پيچان کمـند

خـم خام در کوهـه زين فـگـند

برانگيخـت رخـش و برآمد خروش

هـمي اژدها را بدريد گوش

بـهر سو کـه خام اندر انداخـتي

زمين از دليران بـپرداخـتي

هرانـگـه کـه او مهتري را ز زين

ربودي بخـم کـمـند از کـمين

بدين رزمـگـه بر سرافراز طوس

بابر اندر افراخـتي بوق و کوس

ببسـتي از ايران کسي دست اوي

ز هامون نـهادي سوي کوه روي

نـگـه کرد خاقان ازان پشت پيل

زمين ديد برسان درياي نيل

يکي پيل بر پـشـت کوه بـلـند

ورا نام بد رسـتـم ديو بـند

هـمي کرگـس آورد ز ابر سياه

نـظاره بران اخـتر و چرخ ماه

يکي نامداري ز لشکر بـجـسـت

کـه گـفـتار ايران بداند درست

بدو گـفـت رو پيش آن شير مرد

بـگويش کـه تـندي مکن در نبرد

چـغاني و شگـني و چيني و وهر

کزين کينـه هرگز ندارند بـهر

يکي شاه ختـلان يکي شاه چين

ز بيگانـه مردم ترا نيسـت کين

يکي شـهريارسـت افراسياب

کـه آتـش همي بد شناسد ز آب

جـهاني بدين گونـه کرد انجمـن

بد آورد ازين رزم بر خويشـتـن

کسي نيست بي‌آز و بي نام و ننگ

هـمان آشـتي بهـتر آيد ز جنگ

فرسـتاده آمد بر پيلـتـن

زبان پر ز گفـتار و دل پر شـکـن

بدو گـفـت کاي مهتر رزمـجوي

چو رزمت سرآمد کـنون بزم جوي

نداري هـمانا ز خاقان چين

ز کار گذشـتـه بدل هيچ کين

چـنو باز گردد تو زو باز گرد

کـه اکـنون سپـه را سرآمد نبرد

چو کاموس بر دست تو کشتـه شد

سر رزمـجويان همه گشتـه شد

چـنين داد پاسخ کـه پيلان و تاج

بـنزديک مـن بايد و تـخـت عاج

بـتاراج ايران نـهادسـت روي

چـه بايد کنون لابه و گفت و گوي

چو داند که لشکر بجنگ آمدسـت

شـتاب سـپاه از درنگ آمدست

فرسـتاده گفت اي خداوند رخش

بدشـت آهوي ناگرفتـه مبخـش

کـه داند کـه خود چون بود روزگار

کـه پيروز برگردد از کارزار

چو بشنيد رستم برانگيخت رخـش

منـم گـفـت شيراوژن تاج‌بخش

تـني زورمـند و بـبازو کـمـند

چـه روز فريبسـت و هنگام بـند

چـه خاقان چيني کـمـند مرا

چـه شير ژيان دسـت بـند مرا

بينداخـت آن تابداده کـمـند

سران سواران هـمي کرد بـند

چو آمد بـنزديک پيل سـپيد

شد آن شاه چين از روان نااميد

چو از دست رستم رها شد کمـند

سر شاه چين اندر آمد بـبـند

ز پيل اندر آورد و زد بر زمين

بـبـسـتـند بازوي خاقان چين

پياده هـمي راند تا رود شـهد

نه پيل و نه تاج و نه تخت و نه مهد

چنينـسـت رسـم سراي فريب

گـهي بر فراز و گـهي بر نـشيب

چـنين بود تا بود گردان سـپـهر

گهي جنگ و زهرست و گه نوش و مهر

ازان پـس بـگرز گران دسـت برد

بزرگـش هـمان و همان بود خرد

چـنان شد در و دشـت آوردگاه

کـه شد تنگ بر مور و بر پشـه راه

ز بس کشته و خسته شد جوي خون

يکي بي‌سر و ديگري سرنـگون

چـنان بخـت تابـنده تاريک شد

هـمانا بـشـب روز نزديک شد

برآمد يکي ابر و بادي سياه

بـشد روشـنايي ز خورشيد و ماه

سر از پاي دشمن ندانـسـت باز

بيابان گرفـتـند و راه دراز

نـگـه کرد پيران بدان کارزار

چـنان تيز برگـشـتـن روزگار

نـه منشور و فرطوس و خاقان چين

نـه آن نامداران و مردان کين

درفـش بزرگان نـگونـسار ديد

بـخاک اندرون خستـگان خوار ديد

بنـسـتيهـن گرد و کلـباد گفت

کـه شمـشير و نيزه ببايد نهفت

نـگونـسار کرد آن درفـش سياه

برفـتـند پويان بـبي راه و راه

هـمـه ميمـنـه گيو تاراج کرد

در و دشـت چون پر دراج کرد

بجست از چپ لشکر و دست راست

بدان تا بداند که پيران کـجاسـت

چو او را نديدند گـشـتـند باز

دليران سوي رسـتـم سرفراز

تبـه گشتـه اسپان جنگي ز کار

همـه رنـجـه و خستـه کارزار

برفـتـند با کام دل سوي کوه

تهمـتـن بـپيش اندرون با گروه

همـه ترگ و جوشن بخون و بخاک

شده غرق و بر گستوان چاک چاک

تـن از جنگ خسته دل از رزم شاد

جـهان را چنينست ساز و نـهاد

پر از خون بر و تيغ و پاي و رکيب

ز کشتـه نـه پيدا فراز از نـشيب

چـنين تا بشستـن نپرداختـند

يک از ديگري باز نـشـناخـتـند

سر و تن بشستند و دل شسته بود

کـه دشمـن ببند گران بسته بود

چـنين گفـت رسـتـم بايرانيان

کـه اکـنون بـبايد گشادن ميان

بـپيش جـهاندار پيروزگر

نـه گوپال بايد نـه بـند کـمر

هـمـه سر بـخاک سيه بر نهيد

کزين پـس همه تاج بر سر نـهيد

کزين نامدارن يکي نيسـت کـم

کـه اکـنون شدستي دل ما دژم

چـنين گفـت رستم بگودرز و گيو

بدان نامداران و گردان نيو

چو آگاهي آمد بـشاه جـهان

بـمـن باز گفت اين سخن در نهان

کـه طوس سپهبد بکوه آمدسـت

ز پيران و هومان سـتوه آمدسـت

از ايران برفـتيم با راي و هوش

برآمد ز پيکار مـغزم بـجوش

ز بـهرام گودرز وز ريونيز

دلـم تير تر گـشـت برسان شيز

از ايران هـمي تاختم تيزچـنـگ

زماني بـجايي نـکردم درنـگ

چو چشمـم برآمد بـخاقان چين

بران نامداران و مردان کين

بويژه بـکاموس و آن فر و برز

بران يال و آن شاخ و آن دست و گرز

کـه بودند هر يک چو کوهي بلـند

بزير اندرون ژنده پيلي نژند

بدل گفـتـم آمد زمانـم بـسر

کـه تا مـن ببستم بمردي کـمر

ازين بيش مردان و زين بيش ساز

نديدم بـجايي بـسال دراز

رسيدم بديوان مازندران

شـب تيره و گرزهاي گران

ز مردي نـپيچيد هرگز دلـم

نگـفـتـم کـه از آرزو بگسلـم

جز آن دم که ديدم ز کاموس جنـگ

دلـم گشـت يکباره زين کينه تنگ

کـنون گر همـه پيش يزدان پاک

بـغـلـتيم با درد يک يک بـخاک

سزاوار باشد کـه او داد زور

بلـند اخـتر و بخش کيوان و هور

مـبادا کـه اين کار گيرد نـشيب

مـبادا کـه آيد بـما بر نـهيب

نگـه کـن کـه کارآگهان ناگهان

برند آگـهي نزد شاه جـهان

بيارايد آن نامور بارگاه

بـسر بر نـهد خـسرواني کـلاه

بـبـخـشد فراوان بدرويش چيز

کـه بر جان او آفرين باد نيز

کـنون جامـه رزم بيرون کـنيد

باسايش آرايش افزون کـنيد

غـم و کام دل بي‌گـمان بـگذرد

زمانـه دم ما هـمي بـشـمرد

هـمان به که ما جام مي بشمريم

بدين چرخ نامـهربان نـنـگريم

سـپاس از جـهاندار پيروزگر

کزويسـت مردي و بخـت و هـنر

کـنون مي گـساريم تا نيم‌شـب

بياد بزرگان گـشاييم لـب

سزد گر دل اندر سراي سپـنـج

نداريم چـندين بدرد و برنـج

بزرگان برو خواندند آفرين

کـه بي‌تو مـبادا کـلاه و نـگين

کـسي را که چون پيلتن کهترست

ز گرودن گردان سرش برترسـت

پـسـنديده باد اين نژاد و گـهر

هـم آن بوم کو چون تو آرد بـبر

تو داني که با ما چه کردي بـمـهر

کـه از جان تو شاد بادا سـپـهر

هـمـه مرده بوديم و برگشته روز

بـتو زنده گـشـتيم و گيتي‌فروز

بـفرمود تا پيل با تـخـت عاج

بيارند با طوق زرين و تاج

مي خـسرواني بياورد و جام

نـخـسـتين ز شاه جهان برد نام

بزد کرناي از بر ژنده پيل

هـمي رفـت آوازشان بر دو ميل

چو خرم شد از مي رخ پـهـلوان

برفـتـند شادان و روشـن‌روان

چو پيراهـن شـب بدريد ماه

نـهاد از بر چرخ پيروزه‌گاه

طـلايه پراگـند بر گرد دشـت

چو زنگي درنگي شب اندر گذشـت

پديد آمد آن خـنـجر تابـناک

بـکردار ياقوت شد روي خاک

تـبيره برآمد ز پرده‌سراي

برفـتـند گردان لـشـکر ز جاي

چـنين گفـت رستم بگردنکشان

کـه جايي نيامد ز پيران نـشان

بـبايد شدن سوي آن رزمـگاه

بـهر سو فرسـتاد بايد سـپاه

شد از پيش او بيژن شير مرد

بـجايي کـجا بود دشـت نـبرد

جـهان ديد پر کشته و خواستـه

بـهر سو نشسـتي بياراستـه

پراگـنده کـشور پر از خسته ديد

بـخاک اندر افگنده پا بستـه ديد

نديدند زنده کـسي را بـجاي

زمين بود و خرگاه و پرده‌سراي

بـنزديک رسـتـم رسيد آگـهي

کـه شد روي کشور ز ترکان تـهي

ز ناباکي و خواب ايرانيان

برآشفـت رسـتـم چو شير ژيان

زبان را بدشنام بگشاد و گـفـت

که کس را خرد نيست با مغز جفت

بدين گونـه دشمـن ميان دو کوه

سـپـه چون گريزد ز ما همـگروه

طـلايه نگفـتـم کـه بيرون کنيد

در و راغ چون دشت و هامون کـنيد

شـما سر باسايش و خوابـگاه

سـپرديد و دشمن بـسيچيد راه

تـن‌آسان غـم و رنـج‌بار آورد

چو رنـج آوري گـنـج بار آورد

چو گويي که روزي تـن آسان شوند

ز تيمار ايران هراسان شوند

ازين پـس تو پيران و کـلـباد را

چو هومان و رويين و پولاد را

نگـه کـن بدين دشت با لشکري

تو در کشوري رستـم از کـشوري

اگر تاو داريد جـنـگ آوريد

مرا زين سپس کي بچـنـگ آوريد

کـه پيروز برگـشـتـم از کارزار

تـبـه شد نـکو گشته فرجام کار

برآشفت با طوس و شد چون پلنگ

که اين جاي خوابست گر دشت جنگ

طـلايه نگه کن که از خيل کيست

سرآهنـگ آن دوده را نام چيست

چو مرد طـلايه بيابي بـچوب

هـم اندر زمان دست و پايش بکوب

ازو چيز بسـتان و پايش بـبـند

نـگـه کـن يکي پشت پيلي بلند

بدين سان فرستش بـنزديک شاه

مـگر پـخـتـه گردد بدان بارگاه

ز ياقوت وز گوهر و تـخـت عاج

ز دينار وز افـسر و گـنـج و تاج

نـگر تا کـه دارد ز ايران سـپاه

همـه يکسره خواسته پيش خواه

ازين هديه شاه بايد نـخـسـت

پـس آنـگـه مرا و ترا بهر جست

بدان دشـت بـسيار شاهان بدند

هـمـه نامداران گيهان بدند

ز چين و ز سقـلاب وز هـند و وهر

همـه گـنـج داران گيرنده شهر

سپـهـبد بيامد هـمـه گرد کرد

برفـتـند گردان بدشـت نـبرد

کـمرهاي زرين و بيجاده تاج

ز ديباي رومي و از تـخـت عاج

ز تير و کـمان و ز بر گـسـتوان

ز گوپال وز خـنـجر هـندوان

يکي کوه بد در ميان دو کوه

نـظاره شده گردش اندر گروه

کـمان‌کـش سواري گشاده‌بري

بـتـن زورمـندي و کـنداوري

خدنـگي بينداخـتي چارپر

ازين سو بدان سو نـکردي گذر

چو رستـم نگـه کرد خيره بـماند

جـهان آفرين را فراوان بـخواند

چـنين گـفـت کين روز ناپايدار

گـهي بزم سازد گـهي کارزار

هـمي گردد اين خواسته زان برين

بـنـفرين بود گـه گـهي بافرين

زمانـه نـماند بارام خويش

چـنينـسـت تا بود آيين و کيش

يکي گنـج ازين سان هـمي پرورد

يکي ديگر آيد کزو برخورد

بران بود کاموس و خاقان چين

کـه آتـش برآرد ز ايران زمين

بدين ژنده پيلان و اين خواسـتـه

بدين لـشـکر و گنـج آراستـه

بـه گـنـج و بانـبوه بودند شاد

زماني ز يزدان نـکردند ياد

کـه چرخ سـپـهر و زمان آفريد

بـسي آشـکار و نـهان آفريد

ز يزدان شـناس و بيزدان سـپاس

بدو بـگرود مرد نيکي‌شـناس

کزو بودمان زور و فر و هـنر

ازو دردمـندي و هـم زو گـهر

سـپـه بود و هـم گنـج آباد بود

سـگالـش هـمـه کار بيداد بود

کـنون از بزرگان هر کـشوري

گزيده ز هر کـشوري مـهـتري

بدين ژنده پيلان فرسـتـم بـشاه

هـمان تـخـت زرين و زرين کلاه

هـمان خواسته بر هيونان مست

فرستـم سزاوار چيزي که هست

وز ايدر شوم تازيان چون پـلـنـگ

درنـگي نـه والا بود مرد سنـگ

کـسي کو گنـهـکار و خوني بود

بـکـشور بـماني زبوني بود

زمين را بخـنـجر بـشويم ز کين

بدان را نـمانـم هـمي بر زمين

بدو گـفـت گودرز کاي نيک راي

تو تا جاي ماند بـماني بـجاي

بـکام دل شاد بادي و راد

بدين رزم دادي چو بايسـت داد

تهمـتـن فرسـتاده‌اي را بجست

کـه با شاه گستاخ باشد نخست

فريبرز کاوس را برگزيد

کـه با شاه نزديکي او را سزيد

چـنين گفـت کاي نيک پي نامدار

هـم از تخم شاهي و هم شهريار

هـنرمـند و با دانـش و بانژاد

تو شادان و کاوس شاه از تو شاد

يکي رنـج برگير و ز ايدر برو

بـبر نامـه مـن بر شاه نو

ابا خويشتـن بسـتـگان را بـبر

هيونان و اين خواستـه سربـسر

هـمان افـسر و ياره و گرز و تاج

هـمان ژنده پيلان و هم تخت عاج

فريبرز گـفـت اي هژبر ژيان

مـنـم راه را تنـگ بستـه ميان

دبير جـهانديده را پيش خواند

سـخـن هرچ بايسـت با او براند

بـفرمود تا نامـه خـسروي

ز عنـبر نوشـتـند بر پـهـلوي

سرنامـه کرد آفرين خداي

کـجا هست و باشد هميشه بجاي

برازنده ماه و کيوان و هور

نـگارنده فر و ديهيم و زور

سـپـهر و زمان و زمين آفريد

روان و خرد داد و دين آفريد

وزو آفرين باد بر شـهريار

زمانـه مـبادا ازو يادگار

رسيدم بـفرمان ميان دو کوه

سـپاه دو کـشور شده همـگروه

هـمانا کـه شمشيرزن صد هزار

ز دشـمـن فزون بود در کارزار

کـشاني و شگني و چيني و هند

سـپاهي ز چين تا بدرياي سـند

ز کـشـمير تا دامـن رود شـهد

سراپرده و پيل ديديم و مـهد

نـترسيدم از دولـت شـهريار

کزين رزمـگاه اندر آيد نـهار

چـهـل روز با هم همي جنگ بود

تو گفـتي بريشان جهان تنـگ بود

هـمـه شـهرياران کـشور بدند

نـه بر باد }و{ با بخـت لاغر بدند

ميان دو کوه از بر راغ و دشـت

ز خون و ز کشته نـشايد گذشـت

هـمانا کـه فرسنـگ باشد چهل

پراگـنده از خون زمين بود گـل

سرانـجام ازين دولـت ديرياز

سـخـن گويم اين نامه گردد دراز

همـه شـهرياران کـه دارند بند

ز پيلان گرفتـم بـخـم کـمـند

سوي جنگ دارم کـنون راي و روي

مـگر پيش گرز مـن آيد گروي

زبانـها پر از آفرين تو باد

سر چرخ گردان زمين تو باد

چو نامـه بـمـهر اندر آمد بداد

بـمـهـتر فريبرز خـسرو نژاد

ابا شاه و پيل و هيوني هزار

ازان رزمـگـه برنـهادند بار

فريبرز کاوس شادان برفـت

بـنزديک خـسرو بسيچيد و تفت

هـمي رفـت با او گو پيلـتـن

بزرگان و گردان آن انـجـمـن

بـه پدرود کردن گرفـتـش کـنار

بـباريد آب از غـم شـهريار

وزان جايگـه سوي لشکر کـشيد

چو جـعد دو زلف شـب آمد پديد

نشسـتـند با آرامش و رود و مي

يکي دست رود و دگر دسـت ني

برفـتـند هر کـس بارام خويش

گرفتـه بـبر هر کسي کام خويش

چو خورشيد با رنـگ ديباي زرد

سـتـم کرد بر توده لاژورد

همانـگـه ز دهـليز پرده‌سراي

برآمد خروشيدن کرناي

تهمـتـن ميان تاختـن را ببست

بران باره تيزتـگ برنـشـسـت

بـفرمود تا توشـه برداشـتـند

هـمي راه دشوار بـگذاشـتـند

بيابان گرفـتـند و راه دراز

بيامد چـنان لشـکري رزمـساز

چـنين گفت با طوس و گودرز و گيو

کـه اي نامداران و گردان نيو

مـن اين بار چنگ اندر آرم بچنـگ

بدانديشـگان را شود کار تـنـگ

کـه دانست کين چاره‌گر مرد سند

سـپاه آرد از چين و سقلاب و هند

مـن او را چنان مست و بيهش کنم

تـنـش خاک گور سياوش کنـم

که از هند و سقلاب و توران و چين

نـخوانـند ازين پـس برو آفرين

بزد کوس وز دشت برخاسـت گرد

هوا پر ز گرد و زمين پر ز مرد

ازان نامداران پرخاشـجوي

بابر اندر آمد يکي گـفـت و گوي

دو مـنزل برفـتـند زان جايگاه

کـه از کشته بد روي گيتي سياه

يکي بيشـه ديدند و آمد فرود

سيه شد ز لشکر همه دشت و رود

هـمي بود با رامش و مي بدست

يکي شاد و خرم يکي خفته مست

فرسـتاده آمد ز هر کـشوري

ز هر نامداري و هر مـهـتري

بـسي هديه و ساز و چندي نـثار

بـبردند نزديک آن نامدار

چو بگذشت ازين داستان روز چـند

ز گردش بياسود چرخ بـلـند

کـس آمد بر شاه ايران سـپاه

کـه آمد فريبرز کاوس شاه

پذيره شدش شاه کـنداوران

ابا بوق و کوس و سـپاهي گران

فريبرز نزديک خـسرو رسيد

زمين را بـبوسيد کو را بديد

نـگـه کرد خـسرو بران بستگان

هيونان و پيلان و آن خـسـتـگان

عـنان را بـپيچيد و آمد براه

ز سر برگرفـت آن کياني کـلاه

فرود آمد و پيش يزدان بـخاک

بغـلـتيد و گفت اي جهاندار پاک

سـتـمـکاره‌اي کرد بر من ستم

مرا بي‌پدر کرد با درد و غـم

تو از درد و سـخـتي رهانيديم

هـمي تاج را پرورانيديم

زمين و زمان پيش مـن بـنده شد

جـهاني ز گنـج من آگـنده شد

سـپاس از تو دارم نه از انجمـن

يکي جان رستم تو مستان ز مـن

بزد اسـپ و زان جايگه بازگشـت

بران پيل وان بستـگان برگذشـت

بـسي آفرين کرد بر پـهـلوان

کـه او باد شادان و روشـن‌روان

بايوان شد و نامه پاسـخ نوشـت

بـباغ بزرگي درخـتي بکـشـت

نـخـسـت آفرين کرد بر کردگار

کزو بود روشـن دل و بـخـتيار

خداوند ناهيد و گردان سـپـهر

کزويسـت پرخاش و آرام و مـهر

سـپـهري برين گونـه بر پاي کرد

شـب و روز را گيتي آراي کرد

يکي را چـنين تيره‌بـخـت آفريد

يکي را سزاوار تـخـت آفريد

غـم و شادماني ز يزدان شـناس

کزويسـت هر گونه بر ما سـپاس

رسيد آنـچ دادي بدين بارگاه

اسيران و پيلان و تـخـت و کـلاه

هيونان بـسيار و افـگـندني

ز پوشيدني هـم ز گـسـتردني

همـه آلـت ناز و سورست و بزم

بـپيش تو زين سان کـه آيد برزم

مـگر آنکـسي کش سرآيد بپيش

بدين گونـه سير آيد از جان خويش

وزان رنـج بردن ز توران سـپاه

شـب و روز بودن باوردگاه

ز کارت خـبر بد مرا روز و شـب

گـشاده نـکردم بـه بيگانـه لب

شـب و روز بر پيش يزدان پاک

نوان بودم و دل شده چاک چاک

کـسي را که رستم بود پهـلوان

سزد گر بـماند هـميشـه جوان

پرسـتـنده چون تو ندارد سپـهر

ز تو بـخـت هرگز مـبراد مـهر

نويسـنده پردخـتـه شد ز آفرين

نـهاد از بر نامـه خـسرو نـگين

بـفرمود تا خلـعـت آراسـتـند

سـتام و کـمرها بپيراسـتـند

صد از جـعد مويان زرين کـمر

صد اسـپ گرانـمايه با زين زر

صد اشـتر همـه بار ديباي چين

صد اشـتر ز افگندني هم چـنين

ز ياقوت رخـشان دو انگـشـتري

ز خوشاب و در افـسري بر سري

ز پوشيدن شاه دسـتي بزر

هـمان ياره و طوق و زرين کـمر

سران را همه هديه‌ها ساخـتـند

يکي گـنـج زين سان بپرداختـند

فريبرز با تاج و گرز و درفـش

يکي تـخـت زرين و زرينه کفـش

فرسـتاد و فرمود تا بازگـشـت

از ايران بسوي سپهـبد گذشـت

چـنين گفـت کز جنگ افراسياب

نـه آرام بايد نه خورد و نـه خواب

مـگر کان سر شـهريار گزند

بـخـم کـمـند تو آيد بـبـند

فريبرز برگـشـت زان بارگاه

بـکام دل شاه ايران سـپاه

پـس آگاهي آمد بافراسياب

کـه آتـش برآمد ز درياي آب

ز کاموس و منـشور و خاقان چين

شـکـسـتي نو آمد بتوران زمين

از ايران يکي لشکر آمد بـجـنـگ

کـه شد چرخ گردنده را راه تنـگ

چهـل روز يکسان همي جنگ بود

شـب و روز گيتي بيک رنـگ بود

ز گرد سواران نـبود آفـتاب

چو بيدار بـخـت اندر آمد بـخواب

سرانـجام زان لشـکر بيشـمار

سواري نـماند از در کارزار

بزرگان و آن نامور مـهـتران

ببسـتـند يکـسر بـبـند گران

بـخواري فـگـندند بر پشت پيل

سـپـه بود گرد آمده بر دو ميل

ز کشتـه چنان بد که در رزمـگاه

کـسي را نـبد جاي رفتـن براه

وزين روي پيران براه خـتـن

بـشد با يکي نامدار انـجـمـن

کـشاني و شگني و وهري نماند

کـه منشور شمشير رستم نخواند

وزين روي تـنـگ اندر آمد سـپاه

بـپيش اندرون رستم کينـه‌خواه

گر آيند زي ما برزم آن گروه

شود کوه هامون و هامون چو کوه

چو افراسياب اين سخنـها شـنود

دلـش گشت پر درد و سر پر ز دود

هـمـه موبدان و ردان را بـخواند

ز کار گذشـتـه فراوان براند

کز ايران يکي لشکري جنـگـجوي

بدان نامداران نـهادسـت روي

شکستـه شدست آن سپاه گران

چـنان ساز و آن لشـکر بي‌کران

ز اندوه کاموس و خاقان چين

ببسـتـند گـفـتي مرا بر زمين

سپاهي چنان بسته و خسته شد

دو بـهره ز گردنکشان بستـه شد

بايران کـشيدند بر پـشـت پيل

زمين پر ز خون بود تا چـند ميل

چه سازيم و اين را چه درمان کنيم

نـشايد کـه اين بر دل آسان کنيم

گر ايدونـک رسـتـم بود پيش رو

نـماند برين بوم و بر خار و خو

کـه مـن دسـتـبرد ورا ديده‌ام

ز کار آگـهان نيز بـشـنيده‌ام

کـه او با بزرگان ايران زمين

چـه کردسـت از نيکوي روز کين

چـه کردسـت با شاه مازندران

ز گرزش چـه آمد بران مـهـتران

گرانـمايگان پاسـخ آراسـتـند

همـه يکـسر از جاي برخاستند

کـه گر نامداران سقـلاب و چين

بايران هـمي رزم جستـند و کين

نـه از لشکر ما کسي کم شدست

نه اين کشور از خون دمادم شدست

ز رسـتـم چرا بيم داري هـمي

چـنين کام دشمن بخاري هـمي

ز مادر هـمـه مرگ را زاده‌ايم

ميان تا ببسـتيم نـگـشاده‌ايم

اگر خاک ما را بـپي بـسـپرند

ازين کرده خويش کيفر برند

بـکين گر ببـنديم زين پـس ميان

نـماند کـسي زنده ز ايرانيان

ز پرمايگان شاه پاسـخ شـنيد

ز لـشـکر زبان‌آوري برگزيد

دليران و گردنـکـشان را بـخواند

ز خواب و ز آرام و خوردن بـماند

در گـنـج بـگـشاد و دينار داد

روان را بـخون دل آهار داد

چـنان شد ز گردان جنـگي زمين

کـه گفـتي سپهر اندر آمد بکين

چو اين بـند بد را سر آمد کـليد

فريبرز نزديک رسـتـم رسيد

بدل شاد با خـلـعـت شـهريار

بدو اندرون تاج گوهر نـگار

ازان شادمان شد گو پيلـتـن

بزرگان لـشـکر شدند انجـمـن

گرفـتـند بر پـهـلوان آفرين

کـه آباد بادا برسـتـم زمين

بدو جان شاه جـهان شاد باد

بر و بوم ايرانـش آباد باد

هـمـه مر ترا چاکر و بـنده‌ايم

بـفرمان و رايت سرافـگـنده‌ايم

وزان جايگـه شاد لـشـکر براند

بيامد بـسـغد و دو هفته بـماند

بـنـخـچير گور و بمي دست برد

ازين گونه يک چند خورد و شـمرد

وزان جايگـه لشـکر اندر کـشيد

بيک مـنزلي بر يکي شـهر ديد

کـجا نام آن شـهر بيداد بود

دژي بود وز مردم آباد بود

هـمـه خوردنيشان ز مردم بدي

پري چـهره‌اي هر زمان گـم بدي

بـخوان چـنان شـهريار پـليد

نـبودي جز از کودک نارسيد

پرسـتـندگاني کـه نيکو بدي

بـه ديدار و بالا بي‌آهو بدي

از آن ساختندي بـخوان بر خورش

بدين گونـه بد شاه را پرورش

تهمـتـن بـفرمود تا سـه هزار

زرهدار بر گـسـتوان ور سوار

بدان دژ فرسـتاد با گسـتـهـم

دو گرد خردمـند با اوبـهـم

مرين مرد را نام کافور بود

کـه او را بران شهر مـنـشور بود

بـپوشيد کافور خفـتان جـنـگ

هـمـه شـهر با او بسان پلنگ

کمـندافـگـن و زورمـندان بدند

بزرم اندرون پيل دندان بدند

چو گستهـم گيتي بران گونـه ديد

جـهان در کـف ديو وارونـه ديد

بـفرمود تا تير باران کـنـند

بريشان کـمين سواران کـنـند

چـنين گفـت کافور با سرکشان

کـه سـندان نگيرد ز پيکان نشان

هـمـه تيغ و گرز و کمـند آوريد

سر سرکـشان را بـبـند آوريد

زماني بران سان برآويخـتـند

کـه آتـش ز دريا برانگيخـتـند

فراوان ز ايرانيان کـشـتـه شد

بـسر بر سپـهر بلا گشتـه شد

بـبيژن چـنين گفت گستهم زود

کـه لخـتي عنانـت ببايد بسود

برستـم بگويي که چندين مايست

بجنـبان عـنان با سواري دويست

بـشد بيژن گيو برسان باد

سـخـن بر تهمتـن همه کرد ياد

گران کرد رسـتـم زماني رکيب

ندانسـت لـشـکر فراز از نشيب

بدانـسان بيامد بدان رزمـگاه

کـه باد اندر آيد ز کوه سياه

فراوان ز ايرانيان کـشـتـه ديد

بسي سرکش از جنگ برگشته ديد

بـکافور گـفـت اي سگ بدگهر

کـنون رزم و رنـج تو آمد بـسر

يکي حمـلـه آورد کافور سخـت

بران بارور خـسرواني درخـت

بينداخـت تيغي بـکردار تير

کـه آيد مـگر بر يل شيرگير

بـپيش اندر آورد رسـتـم سـپر

فرو ماند کافور پرخاشـخر

کمـندي بينداخت بر سوي طوس

بـسي کرد رستم برو بر فـسوس

عـمودي بزد بر سرش پور زال

که بر هم شکستش سر و ترگ و يال

چـنين تا در دژ يکي حمـلـه برد

بزرگان نـبودند پيدا ز خرد

در دژ بـبـسـتـند وز باره تيز

برآمد خروشيدن رسـتـخيز

بگـفـتـند کاي مرد بازور و هوش

برين گونـه با ما بکينـه مـکوش

پدر نام تو چون بزادي چـه کرد

کمندافـگـني گر سپـهر نـبرد

دريغسـت رنـج اندرين شارستان

کـه دانـنده خواند ورا کارسـتان

چو تور فريدون ز ايران براند

ز هر گونـه دانـندگان را بـخواند

يکي باره افـگـند زين گونـه پي

ز سنگ و ز خشت و ز چوب و ز ني

برآودر ازينـسان بافـسون و رنـج

بـپالود رنـج و تـهي کرد گنـج

بـسي رنـج بردند مردان مرد

کزين باره دژ برآرند گرد

نـبدکـس بدين شارستان پادشا

بدين رنـج بردن نيارد بـها

سليحسـت و ايدر بسي خوردني

بزير اندرون راه آوردني

اگر ساليان رنـج و رزم آوري

نـباشد بدسـتـت جز از داوري

نيايد برين باره بر مـنـجـنيق

از افـسون سلـم و دم جاثـليق

چو بشنيد رستم پر انديشـه شد

دلـش از غم و درد چون بيشه شد

يکي رزم کرد آن نـه بر آرزوي

سـپاه اندر آورد بر چار سوي

بيک روي گودرز و يک روي طوس

پـس پشـت او پيل با بوق و کوس

بيک روي بر لـشـکر زابـلي

زره‌دار با خـنـجر کابـلي

چو آن ديد دستم کـمان برگرفـت

هـمـه دژ بدو ماند اندر شگفـت

هر آنکـس کـه از باره سر بر زدي

زمانـه سرش را بـهـم در زدي

ابا مـغز پيکان همي راز گـفـت

بـبدسازگاري هـمي گشت جفت

بـن باره زان پس بکـندن گرفـت

ز ديوار مردم فـگـندن گرفـت

سـتونـها نـهادند زير اندرش

بيالود نـفـط سياه از برش

چو نيمي ز ديوار دژکـنده شد

بـچوب اندر آتـش پراگـنده شد

فرود آمد آن باره تور گرد

ز هر سو سـپاه اندر آمد بـگرد

بـفرمود رستـم کـه جنگ آوريد

کـمانـها و تير خدنـگ آوريد

گوان از پي گـنـج و فرزند خويش

هـمان از پي بوم و پيوند خويش

هـمـه سر بدادند يکـسر بـباد

گرامي‌تر آنـکو ز مادر نزاد

دليران پياده شدند آن زمان

سـپرهاي چيني و تير و کـمان

برفـتـند با نيزه‌داران بـهـم

بـپيش اندرون بيژن و گستـهـم

دم آتـش تيز و باران تير

هزيمـت بود زان سـپـس ناگزير

چو از باره دژ بيرون شدند

گريزان گريزان بـهامون شدند

در دژ ببست آن زمان جنـگـجوي

بـتاراج و کشـتـن نـهادند روي

چـه مايه بکشتند و چـندي اسير

بـبردند زان شـهر برنا و پير

بـسي سيم و زر و گرانـمايه چيز

سـتور و غـلام و پرسـتار نيز

تهمـتـن بيامد سر و تن بشست

بـپيش جـهانداور آمد نخسـت

ز پيروز گشـتـن نيايش گرفـت

جـهان آفرين را سـتايش گرفـت

بايرانيان گـفـت با کردگار

بيامد نـهاني هـم از آشـکار

بـپيروزي اندر نيايش کـنيد

جـهان آفرين را سـتايش کـنيد

بزرگان بـپيش جـهان‌آفرين

نيايش گرفـتـند سر بر زمين

چو از پاک يزدان بـپرداخـتـند

بران نامدار آفرين ساخـتـند

که هر کس که چون تو نباشد بجنگ

نشسـتـن بـه آيد بنام و بننگ

تـن پيل داري و چـنـگال شير

زماني نـباشي ز پيگار سير

تهمتـن چـنين گفت کين زور و فر

يکي خـلـعـتي باشد از دادگر

شـما سربـسر بـهره داريد زين

نـه جاي گله‌ست از جـهان آفرين

بـفرمود تا گيو با ده هزار

سـپردار و بر گـسـتوان ور سوار

شود تازيان تا بـمرز خـتـن

نـماند کـه ترکان شوند انجمـن

چو بنـمود شب جعد زلـف سياه

از انديشه خميده شد پشـت ماه

بـشد گيو با آن سواران جـنـگ

سـه روز اندر آن تاختن شد درنگ

بدانـگـه کـه خورشيد بنمود تاج

برآمد نشـسـت از بر تخـت عاج

ز توران بيامد سرافراز گيو

گرفـتـه بـسي نامداران نيو

بـسي خوب چـهر بـتان طراز

گرانـمايه اسـپان و هرگونه ساز

فرسـتاد يک نيمـه نزديک شاه

ببـخـشيد ديگر همـه بر سپاه

وزان پس چو گودرز و چون طوس و گيو

چو گستهم و شيدوش و فرهاد نيو

ابا بيژن گيو برخاسـتـند

يکي آفرين نو آراسـتـند

چـنين گفـت گودرز کاي سرفراز

جـهان را بـمـهر تو آمد نياز

نـشايد کـه بي‌آفرين تو لـب

گـشاييم زين پس بروز و بشـب

کـسي کو بـپيمود روي زمين

جـهان ديد و آرام و پرخاش و کين

بيک جاي زين بيش لـشـکر نديد

نـه از موبد سالـخورده شـنيد

ز شاهان و پيلان وز تـخـت عاج

ز مردان و اسپان و از گـنـج و تاج

سـتاره بدان دشـت نـظاره بود

کـه اين لشکر از جنـگ بيچاره بود

بـگـشـتيم گرد دژ ايدر بـسي

نديديم جز کينـه درمان کـسي

کـه خوشان بديم از دم اژدها

کـمان تو آورد ما را رها

توي پـشـت ايران و تاج سران

سزاوار و ما پيش تو کـهـتران

مـکافات اين کار يزدان کـند

کـه چـهر تو همواره خندان کـند

بـپاداش تو نيست‌مان دسـترس

زبانـها پر از آفرينـسـت و بـس

بزرگيت هر روز بافزون ترسـت

هنرمـند رخـش تو صد لشکرست

تهمـتـن بريشان گرفـت آفرين

کـه آباد بادا بـگردان زمين

مرا پشـت ز آزادگانست راسـت

دل روشـنـم بر زبانم گواسـت

ازان پس چنين گفت کايدر سه روز

بـباشيم شادان و گيتي فروز

چـهارم سوي جـنـگ افراسياب

برانيم و آتـش برآريم ز آب

هـمـه نامداران بگـفـتار اوي

بـبزم و بـخوردند نـهادند روي

پـس آگاهي آمد بافراسياب

کـه بوم و بر از دشمنان شد خراب

دلـش زان سخـن پر ز تيمار شد

هـمـه پرنيان بر تنـش خار شد

بدل گـفـت پيگار او کار کيسـت

سپاهسـت بسيار و سالار کيست

گر آنسـت رستم که مـن ديده‌ام

بـسي از نـبردش بـپيچيده‌ام

بـپيچيد وزان پـس باواز گـفـت

کـه با او که داريم در جنگ جفـت

يکي کودکي بود برسان ني

کـه مـن لشـکر آورده بودم بري

بيامد تـن مـن ز زين برگرفـت

فرو ماند زان لشکر اندر شگـفـت

چـنين گفـت لشـکر بافراسياب

که چندين سر از جنگ رستم متاب

تو آني کـه از خاک آوردگاه

هـمي جوش خون اندر آري بـماه

سليحسـت بـسيار و مردان جنگ

دل از کار رستم چه داري بتـنـگ

ز جنـگ سواري تو غمگين مـشو

نـگـه کـن بدين نامداران نو

چـنان دان که او يکسر از آهنست

اگر چـه دليرست هم يک تنسـت

سـخـنـهاي کوتاه زو شد دراز

تو با لـشـکري چاره او را بـساز

سرش را ز زين اندرآور بـخاک

ازان پس خود از شاه ايران چه باک

نـه کيخـسرو آباد ماند نه گنـج

نداريم اين زرم کردن برنـج

نـگـه کـن بدين لشـکر نامدار

جوانان و شايسـتـه کارزار

ز بـهر بر و بوم و پيوند خويش

زن و کودک خرد و فرزند خويش

همـه سربـسر تن بکشتن دهيم

بـه آيد که گيتي بدشمـن دهيم

چو بشـنيد افراسياب اين سخـن

فراموش کرد آن نـبرد کـهـن

بـفرمود تا لـشـکر آراسـتـند

بـکين نو از جاي برخاسـتـند

ز بوم نياکان وز شـهر خويش

يکي تازه انديشـه بـنـهاد پيش

چـنين داد پاسخ که من ساز جنگ

بـپيش آورم چون شود کار تنـگ

نمانـم که کيخسرو از تخت خويش

شود شاد و پدرام از بخـت خويش

سر زابـلي را بروز نـبرد

بـچـنـگ دراز اندر آرم بـگرد

برو سرکـشان آفرين خواندند

سرافراز را سوي کين خواندند

کـه جاويد و شادان و پيروز باش

بـکام دلـت گيتي افروز باش

سپهـبد بـسي جنگـها ديده بود

ز هر کار بـهري پـسـنديده بود

يکي شير دل بود فرغار نام

قفـس ديده و جسته چندي ز دام

ز بيگانـگان جاي پردخـتـه کرد

بـفرغار گـفـت اي گرانمايه مرد

هـم اکـنون برو سوي ايران سپاه

نـگـه کـن بدين رستم رزمخواه

سواران نگه کن که چـنداند و چون

کـه دارد برين بوم و بر رهـنـمون

وزان نامداران پرخاشـجوي

بـبيني کـه چنداند و بر چند روي

ز گردان پهـلومـنـش چـند مرد

کـه آورد سازند روز نـبرد

چو فرغار برگـشـت و آمد براه

بـکارآگـهي شد بايران سـپاه

غـمي شد دل مرد پرخاشـجوي

بـبيگانـگان ايچ نـنـمود روي

فرسـتاد و فرزند را پيش خواند

بـسي راز بايسـتـه با او براند

بـشيده چـنين گفت کاي پر خرد

سـپاه تو تيمار تو کي خورد

چـنين دان که اين لشکر بي‌شمار

کـه آمد برين مرز چـندين هزار

سپـهدارشان رسـتـم شير دل

کـه از خاک سازد بشمشير گـل

گو پيلتـن رستـم زابـليسـت

بـبين تا مر او را هم آورد کيسـت

چو کاموس و منـشور و خاقان چين

گـهار و چو گرگوي با آفرين

دگر کـندر و شنگل آن شاه هـند

سـپاهي ز کشمير تا پيش سـند

بـنيروي اين رسـتـم شير گير

بکـشـتـند و بردند چندي اسير

چـهـل روز بالـشـکر آويز بود

گـهي رزم و گـه بزم و پرهيز بود

سرانـجام رستـم بخـم کمـند

ز پيل اندر آورد و بـنـهاد بـند

سواران و گردان هر کـشوري

ز هر سو کـه بود از بزرگان سري

بدين کـشور آمد کنون زين نـشان

هـمان تاجداران گردنـکـشان

مـن ايدر نمانم بسي گنج و تخت

که گردان شدست اندرين کار سخت

کـنون هرچ گنجست و تاج و کـمر

هـمان طوق زرين و زرين سـپر

فرستـم همـه سوي الماس رود

نـه هنگام جامست و بزم و سرود

هراسانـم از رستـم تيز چنـگ

تـن آسان کـه باشد بکام نهنـگ

بـمردم نـماند بروز نـبرد

نـپيچد ز بيم و نـنالد ز درد

ز نيزه نـترسد نـه از تيغ تيز

برآرد ز دشمـن همي رسـتـخيز

تو گفـتي که از روي وز آهنسـت

نـه مردم نژادست کاهرمنسـت

سليحسـت چـندان برو روز کين

کـه سير آمد از بار پشـت زمين

زره دارد و جوشـن و خود و گـبر

بـغرد بـکردار غرنده ابر

نـه برتابد آهـنـگ او ژنده پيل

نـه کشـتي سليحش بدرياي نيل

يکي کوه زيرش بـکردار باد

تو گويي کـه از باد دارد نژاد

تـگ آهوان دارد و هول شير

بـناورد با شير گردد دلير

سـخـن گويد ار زو کني خواستار

بدريا چو کـشـتي بود روز کار

مرا با دلاور بـسي بود جـنـگ

يکي جوشنستـش ز چرم پلنـگ

سـليحـم نيامد برو کارگر

بـسي آزمودم بـگرز و تـبر

کـنون آزمون را يکي کارزار

بـسازيم تا چون بود روزگار

گر ايدونـک يزدان بود يارمـند

بـگردد بـبايسـت چرخ بـلـند

نـه آن شهر ماند نه آن شـهريار

سرآيد مـگر بر مـن اين کارزار

اگر دسـت رستم بود روز جنـگ

نـسازم مـن ايدر فراوان درنـگ

شوم تا بدان روي درياي چين

بدو مانـم اين مرز توران زمين

بدو شيده گفت اي خردمـند شاه

انوشـه بدي تا بود تاج و گاه

ترا فر و برزسـت و مردانـگي

نژاد و دل و بـخـت و فرزانـگي

نـبايد ترا پـند آموزگار

نـگـه کـن بدين گردش روزگار

چو پيران و هومان و فرشيدورد

چو کـلـباد و نستيهـن شير مرد

شکستـه سـليح و گسسته دلند

ز بيم وز غم هر زمان بگـسـلـند

تو بر باد اين جنگ کـشـتي مران

چو داني کـه آمد سـپاهي گران

ز شاهان گيتي گزيده توي

جـهانـجوي و هـم کار ديده توي

بـجان و سر شاه توران سـپاه

بـخورشيد و ماه و بتخت و کـلاه

کـه از کار کاموس و خاقان چين

دلـم گشت پر خون و سر پر ز کين

شـب تيره بگـشاد چشـم دژم

ز غـم پشـت ماه اندر آمد بخـم

جـهان گشت برسان مشک سياه

چو فرغار برگشـت ز ايران سـپاه

بيامد بـنزديک افراسياب

شـب تيره هـنـگام آرام و خواب

چـنين گـفـت کز بارگاه بلـند

برفـتـم سوي رستـم ديوبـند

سراپرده سـبز ديدم بزرگ

سـپاهي بـکردار درنده گرگ

يکي اژدهافـش درفـشي بـپاي

نـه آرام دارد تو گفـتي نـه جاي

فروهشـتـه بر کوهـه زين لگام

بـفـتراک بر حلقـه خـم خام

بـخيمـه درون ژنده پيلي ژيان

ميان تنـگ بستـه به بـبر بيان

يکي بور ابرش به پيشـش بـپاي

تو گفـتي هـمي اندر آيد ز جاي

سپـهدار چون طوس و گودرز و گيو

فريبرز و شيدوش و گرگين نيو

طـلايه گرازسـت با گستـهـم

کـه با بيژن گيو باشد بـهـم

غـمي شد ز گـفـتار فرغار شاه

کـس آمد بر پـهـلوان سـپاه

بيامد سـپـهدار پيران چو گرد

بزرگان و مردان روز نـبرد

ز گـفـتار فرغار چـندي بگفـت

کـه تا کيست با او به پيکار جفـت

بدو گفـت پيران که ما را ز جنـگ

چـه چارست جز جستن نام و ننگ

چو پاسـخ چنين يافـت افراسياب

گرفـت اندران کينه جستن شتاب

بـپيران بـفرمود تا با سـپاه

بيايد بر رسـتـم کينـه‌خواه

ز پيش سپهبد بـه بيرون کـشيد

هـمي رزم را سوي هامون کشيد

خروش آمد از دشـت و آواي کوس

جـهان شد ز گرد سـپاه آبـنوس

سـپـه بود چندانک گفتي جهان

هـمي گردد از گرد اسپان نـهان

تـبيره زنان نـعره برداشـتـند

هـمي پيل بر پيل بگذاشـتـند

از ايوان بدشـت آمد افراسياب

هـمي کرد بر جنگ جستن شتاب

بـپيران بگفـت آنچ بايست گفت

کـه راز بزرگان بـبايد نهـفـت

يکي نامـه نزديک پولادوند

بياراي وز راي بـگـشاي بـند

بـگويش کـه ما را چه آمد بـسر

ازين نامور گرد پرخاشـخر

اگر يارمـندسـت چرخ بـلـند

بيايد بدين دشـت پولادوند

بـسي لشکر از مرز سقلاب و چين

نـگونـسار و حيران شدند اندرين

سـپاهـسـت برسان کوه روان

سـپـهدارشان رستـم پهـلوان

سپهکش چو رستم سپهدار طوس

بابر اندر اورده آواي کوس

چو رستـم بدسـت تو گردد تـباه

نيابد سـپـهر اندرين مرز راه

هـمـه مرز را رنج زويست و بس

تو باش اندرين کار فريادرس

گر او را بدسـت تو آيد زمان

شود رام روي زمين بي‌گـمان

مـن از پادشاهي آباد خويش

نـه برگيرم از رنـج يک رنـج بيش

دگر نيمـه ديهيم و گنج آن تسـت

کـه امروز پيگار و رنج آن تـسـت

نـهادند بر نامـه بر مـهر شاه

چو برزد سر از برج خرچـنـگ ماه

کـمر بـسـت شيده ز پيش پدر

فرسـتاده او بود و تيمار بر

بـکردار آتـش ز بيم گزند

بيامد بـنزديک پولادوند

برو آفرين کرد و نامـه بداد

هـمـه کار رسـتـم برو کرد ياد

کـه رسـتـم بيامد ز ايران بجنگ

ابا او سـپاهي بـسان پلـنـگ

بـبـند اندر آورد کاموس را

چو خاقان و مـنـشور و فرطوس را

اسيران بـسيار و پيلان رمـه

فرسـتاد يکـسر بايران هـمـه

کـنارنـگ و جنـگ آورانرا بخواند

ز هر گونـه‌اي داسـتانـها براند

بديشان بگفـت انچ در نامـه بود

جـهانـگير برنا و خودکامـه بود

بـفرمود تا کوس بيرون برند

سراپرده او بـه هامون برند

سـپاه انجـمـن شد بکردار ديو

برآمد ز گردان لـشـکر غريو

درفـش از پـس و پيش پولادوند

سـپردار با ترکـش و با کـمـند

فرود آمد از کوه و بـگذاشـت آب

بيامد بـنزديک افراسياب

پذيره شدندش يکايک سـپاه

تـبيره برآمد ز درگاه شاه

بـبر در گرفتـش جـهانديده مرد

ز کار گذشـتـه بـسي ياد کرد

بگفـت آنـک تيمار ترکان ز کيست

سرانـجام درمان اين کار چيسـت

خرامان بايوان خـسرو شدند

براي و بانديشـه نو شدند

سـخـن راند هر گونـه افراسياب

ز کار درنـگ و ز بـهر شـتاب

ز خون سياوش که بر دسـت اوي

چـه آمد ز پرخاش وز گفت و گوي

ز خاقان و مـنـشور و کاموس گرد

گذشتـه سخنـها همه برشمرد

بگفـت آنک اين رنجم از يک تنست

کـه او را پلنگينه پيراهنـسـت

نيامد سـليحـم بدو کارگر

بران بـبر و آن خود و چيني سـپر

بيابان سـپردي و راه دراز

کـنون چاره کار او را بـساز

پر انديشـه شد جان پولادوند

کـه آن بـند را چون شود کاربـند

چـنين داد پاسـخ بافراسياب

کـه در جنگ چندين نبايد شـتاب

گر آنسـت رستـم کـه مازندران

تـبـه کرد و بسـتد بـگرز گران

بدريد پـهـلوي ديو سـپيد

جـگرگاه پولاد غـندي و بيد

مرا نيسـت پاياب با جـنـگ اوي

نيارم بـبد کردن آهـنـگ اوي

تـن و جان مـن پيش راي تو باد

هـميشـه خرد رهنـماي تو باد

مـن او را بر انديشه دارم بجنـگ

بـگردش بـگردم بـسان پلنـگ

تو لـشـکر برآغال بر لشـکرش

بانـبوه تا خيره گردد سرش

مـگر چاره سازم و گر ني بدسـت

بر و يال او را نشايد شـکـسـت

ازو شاد شد جان افراسياب

مي روشـن آورد و چنـگ و رباب

بدانـگـه کـه شد مست پولادوند

چـنين گـفـت با او ببانگ بلـند

کـه مـن بر فريدون و ضحاک و جم

خور و خواب و آرام کردم دژم

برهـمـن بـترسد ز آواز مـن

وزين لـشـکر گردن‌افراز مـن

مـن اين زابلي را بشمـشير تيز

برآوردگـه بر کـنـم ريز ريز

***

چو بـنـمود خورشيد تابان درفـش

مـعـصـفر شد آن پرنيان بنفـش

تـبيره برآمد ز درگاه شاه

بابر اندر آمد خروش سـپاه

بـپيش سـپـه بود پولادوند

بـتـن زورمـند و بـبازو کـمـند

چو صـف برکـشيدند هر دو سـپاه

هوا شد بنـفـش و زمين شد سياه

تـهـمـتـن بـپوشيد بـبر بيان

نـشـسـت از بر ژنده پيل ژيان

برآشـفـت و بر ميمنه حملـه برد

ز ترکان بيفـگـند بـسيار گرد

ازان پـس غـمي گشـت پولادوند

ز فـتراک بـگـشاد پيچان کمـند

برآويخـت با طوس چون پيل مسـت

کـمـندي بـبازوي گرزي بدسـت

کـمربـند بـگرفـت و او را ز زين

برآورد و آسان بزد بر زمين

بـه پيگار او گيو چون بـنـگريد

سر طوس نوذر نـگونـسار ديد

برانـگيخـت از جاي شـبديز را

تـن و جان بياراسـت آويز را

برآويخـت با ديو چون شير نر

زره‌دار با گرزه گاوسر

کـمـندي بينداخـت پولادوند

سر گيو گرد اندر آمد دبـبـند

نـگـه کرد رهام و بيژن ز راه

بدان زور و بالا و آن دسـتـگاه

برفـتـند تا دسـت پولادوند

بـبـندند هر دو بـخـم کـمـند

بزد دسـت پولاد بـسيار هوش

برانـگيخـت اسـپ و برآمد خروش

دو گرد از دليران پر مايه را

سرافراز و گرد و گرانـمايه را

بـخاک اندر افگـند و بسـپرد خوار

نـظاره بران دشـت چـندان سوار

بيامد بر اخـتر کاويان

بـخـنـجر بدو نيم کردش ميان

خروشي برآمد ز ايران سـپاه

نـماند ايچ گرد اندر آوردگاه

فريبرز و گودرز و گردنـکـشان

گرفـتـند از آن ديو جنـگي نـشان

بگـفـتـند با رستـم کينـه‌خواه

کـه پولادوند اندرين رزمـگاه

بزين بر يکي نامداري نـماند

ز گردان لـشـکر سواري نـماند

کـه نـفـگـند بر خاک پولادوند

بـگرز و بخـنـجر بـتير و کـمـند

همـه رزمگـه سربـسر ماتمست

بدين کار فريادرس رسـتـمـسـت

ازان پـس خروشيدن نالـه خاسـت

ز قلب و چپ لشکر و دست راسـت

چو کـم شد ز گودرز هر دو پـسر

بـناليد با داور دادگر

کـه چـندين نـبيره پـسر داشتم

هـمي سر ز خورشيد بگذاشـتـم

برزم اندرون پيش من کـشـتـه شد

چـنين اخـتر و روز من گشتـه شد

جوانان و مـن زنده با پير سر

مرا شرم باد از کـلاه و کـمر

کـمر برگـشاد و کـلـه برگرفـت

خروشيدن و نالـه اندر گرفـت

چو بشنيد رستم دژم گشت سخـت

بـلرزيد برسان برگ درخـت

بيامد بـنزديک پولادوند

ورا ديد برسان کوه بـلـند

سـپـه را همـه بيشتر خسته ديد

وزان روي پرخاش پيوسـتـه ديد

بدل گـفـت کين روز ما تيره گشـت

سرنامداران ما خيره گـشـت

هـمانا کـه برگـشـت پرگار ما

غـنوده شد آن بـخـت بيدار ما

بيفـشارد ران رخـش را تيز کرد

برآشـفـت و آهـنـگ آويز کرد

بدو گـفـت کاي ديو ناسازگار

بـبيني کـنون گردش روزگار

چو آواز رسـتـم بـگردان رسيد

تـهـمـتـن يلان را پياده بديد

دژم گـشـتـه زو چار گرد دلير

چو گوران و دشـمـن بـکردار شير

چـنين گـفـت با کردگار جـهان

کـه اي برتر از آشـکار و نـهان

مرا چشـم اگر تيره گشتي بجنـگ

بـهـسـتي ز ديدار اين روز تنـگ

کزين سان برآمد ز ايران غريو

ز پيران و هومان وز نره ديو

پياده شده گيو و رهام و طوس

چو بيژن کـه بر شير کردي فـسوس

تبـه گشـتـه اسـپ بزرگان بتير

بدين سان برآويخـتـه خيره خير

بدو گـفـت پولادوند اي دلير

جـهانديده و نامـبردار و شير

کـه بـگريزد از پيش تو ژنده پيل

بـبيني کـنون موج درياي نيل

نگـه کـن کـنون آتـش جنگ من

کـمـند و دل و زور و آهنـگ مـن

کزين پـس نيابي ز شاهـت نـشان

نـه از نامداران و گردنـکـشان

نـبيني زمين زين سپس جز بـخواب

سـپارم سـپاهـت بافراسياب

چـنين گفـت رسـتـم بـپولادوند

کـه تا چـند ازين بيم و نيرنگ و بـند

ز جـنـگ آوران تيز گويا مـباد

چو باشد دهد بي‌گـمان سر بـباد

چو بـشـنيد پولادوند اين سـخـن

بياد آمدش گـفـتـه‌هاي کـهـن

کـه هر کو بـبيداد جويد نـبرد

جـگر خـسـتـه باز آيد و روي زرد

گر از دشمنـت بد رسد گر ز دوسـت

بد و نيک را داد دادن نـکوسـت

هـمان رستمسـت اين که مازندران

شـب تيره بـسـتد بـگرز گران

بدو گـفـت کاي مرد رزم آزماي

چـه باشيم برخيره چـندين بـپاي

بگشـتـند وز دشـت برخاست گرد

دو پيل ژيان و دو شير نـبرد

برانـگيخـت آن باره پولادوند

بينداخـت پـس تاب داده کـمـند

بدزديد يال آن نـبرده سوار

چو زين گونـه پيوسـتـه شد کارزار

بزد تيغ و بـند کـمـندش بريد

بـجاي آمد آن بـند بد را کـليد

بـپيچيد زان پس سوي دست راست

بدانـسـت کان روز روز بـلاسـت

عـمودي بزد بر سرش پيلـتـن

کـه بـشـنيد آواز او انـجـمـن

چـنان تيره شد چـشـم پولادوند

کـه دستـش عـنان را نبد کار بند

تهـمـتـن بران بد کـه مغز سرش

بـبيند پر از رنـگ تيره برش

چو پولادوند از بر زين بـماند

تهـمـتـن جـهان آفرين را بخواند

کـه اي برتر از گردش روزگار

جـهاندار و بينا و پروردگار

گرين گردش جنگ مـن داد نيسـت

روانـم بدان گيتي آباد نيسـت

روا دارم از دسـت پولادوند

روان مرا برگـشايد ز بـند

ور افراسيابـسـت بيدادگر

تو مسـتان ز من دست و زور و هـنر

کـه گر من شوم کشته بر دست اوي

بايران نـماند يکي جـنـگـجوي

نـه مرد کـشاورز و نـه پيشـه‌ور

نـه خاک و نه کشور نه بوم و نـه بر

بکـشـتي گرفـتـن نـهادند روي

دو گرد سرافراز و دو جـنـگـجوي

بـپيمان کـه از هر دو روي سـپاه

بياري نيايد کـسي کينـه‌خواه

ميان سـپـه نيم فرسـنـگ بود

سـتاره نـظاره بران جـنـگ بود

چو پولادوند و تـهـمـتـن بـهـم

برآويخـتـند آن دو شير دژم

هـمي دسـت سودند يک با دگر

گرفـتـه دو جـنـگي دوال کـمر

چو شيده بر و يال رسـتـم بديد

يکي باد سرد از جـگر برکـشيد

پدر را چـنين گـفـت کين زورمـند

کـه خواني ورا رسـتـم ديوبـند

بدين برز بالا و اين دسـت برد

بـخاک اندر آرد سر ديو گرد

نـبيني ز گردان ما جز گريز

مـکـن خيره با چرخ گردان سـتيز

چـنين گـفـت با شيده افراسياب

کـه شد مغز من زين سخن پرشتاب

برو تا بـبيني کـه پولادوند

بکشـتي هـمي چون کند دست بند

چـنين گفـت شيده که پيمان شاه

نـه اين بود با او بـپيش سـپاه

چو پيمان شکـن باشي و تيره مـغز

نياييد ز دسـت تو پيگار نـغز

تو اين آب روشـن مـگردان سياه

کـه عيب آورد بر تو بر عيب‌خواه

بدشـنام بـگـشاد خـسرو زبان

برآشـفـت و شد با پسر بدگـمان

بدو گـفـت اگر ديو پولادوند

ازين مرد بدخواه يابد گزند

نـماند بدين رزمـگـه زنده کـس

ترا از هـنرها زيانـسـت و بـس

عـنان برگراييد و آمد چو شير

باوردگاه دو مرد دلير

نـگـه کرد پيکار دو پيل مـسـت

درآورده بر يکدگر هر دو دسـت

بـپولاد گـفـت اي سرافراز شير

بـکـشـتي گر آري مر او را بزير

بـخـنـجر جـگرگاه او را بـکاف

هـنر بايد از کار کردن نـه لاف

نـگـه کرد گيو اندر افراسياب

بدان خيره گفـتار و چـندان شـتاب

برانـگيخـت اسـپ و برآمد دمان

چو بشکسـت پيمان همي بدگـمان

برستـم چـنين گفت کاي جنگجوي

چـه فرمان دهي کهـتران را بـگوي

نـگـه کـن بـه پيمان افراسياب

چو جاي بـلا ديد و جاي شـتاب

بيامد هـمي دل بيافروزدش

بکـشـتي درون خـنـجر آموزدش

بدو گفـت رستـم که جنگي منـم

بکـشـتي گرفتـن درنـگي منـم

شـما را چرا بيم آيد هـمي

چرا دل بـه دو نيم آيد هـمي

اگر نيستـتان جنگ را زور و دسـت

دل مـن بـخيره نـبايد شکسـت

گر ايدونـک اين جادوي بي‌خرد

ز پيمان يزدان هـمي بـگذرد

شـما را ز پيمان شکستن چـه باک

گر او ريخـت بر تارک خويش خاک

مـن آکـنون سر ديو پولادوند

بـخاک اندر آرم ز چرخ بـلـند

وزان پـس بيازيد چون شير چـنـگ

گرفـت آن بر و يال جنگي نهـنـگ

بـگردن برآورد و زد بر زمين

هـمي خواند بر کردگار افرين

خروشي بر آمد ز ايران سـپاه

تـبيره زنان برگرفـتـند راه

بابر اندر آمد دم کرناي

خروشيدن ناي و صـنـج و دراي

کـه پولادوندسـت بيجان شده

بران خاک چون مار پيچان شده

گـمان برد رسـتـم کـه پولادوند

ندارد بـتـن در درسـت ايچ بـند

برخـش دلير اندر آورد پاي

بـماند آن تـن اژدها را بـجاي

چو پيش صـف آمد يل شيرگير

نـگـه کرد پولاد برسان تير

گريزان بـشد پيش افراسياب

دلـش پر ز خون و رخـش پر ز آب

بـخـفـت از بر خاک تيره دراز

زماني بـشد هوش زان رزمـساز

تـهـمـتـن چو پولاد را زنده ديد

همـه دشـت لشـکر پراگـنده ديد

دلـش تنـگ‌تر گشـت و لشکر براند

جـهانديده گودرز را پيش خواند

بـفرمود تا تيرباران کـنـند

هوا را چو ابر بـهاران کـنـند

ز يک دسـت بيژن ز يک دسـت گيو

جـهانـجوي رهام و گرگين نيو

تو گفـتي کـه آتـش برافروختـند

جـهان را بخنـجر همي سوختـند

بلـشـکر چـنين گـفـت پولادوند

کـه بي‌تـخـت و بي‌گنج و نام بلند

چرا سر هـمي داد بايد بـباد

چرا کرد بايد هـمي رزم ياد

سـپـه را بـپيش اندر افگند و رفت

ز رستـم هـمي بند جانش بکفـت

چـنين گـفـت پيران بافراسياب

کـه شد روي گيتي چو درياي آب

نگفـتـم کـه با رستم شوم دست

نـشايد درين کشور ايمن نشسـت

ز خون جواني کـه بد ناگريز

بـخـسـتي دل ما بـپيکار تيز

چـه باشي که با تو کس اندر نـماند

بـشد ديو پولاد و لـشـکر براند

هـمانا ز ايرانيان صد هزار

فزونـسـت بر گـسـتوان ور سوار

بـپيش اندرون رسـتـم شير گير

زمين پر ز خون و هوا پر ز تير

ز دريا و دشـت و ز هامون و کوه

سـپاه اندر آمد همـه هـمـگروه

چو مردم نـماند آزموديم ديو

چـنين جنـگ و پيکار و چندين غريو

سـپـه را چـنين صف کشيده بمان

تو با ويژگان سوي دريا بران

سـپـهـبد چـنان کرد کو راه ديد

هـمي دسـت ازان رزم کوتاه ديد

چو رسـتـم بيامد مرا پاي نيسـت

جز از رفتـن از پيش او راي نيسـت

بـبايد شدن تا بدان روي چين

گر ايدونـک گنـجد کـسي در زمين

درفـشـش بـماندند و او خود برفت

سوي چين و ماچين خراميد تـفـت

سـپاه اندر آمد بـپيش سـپاه

زمين گـشـت برسان ابر سياه

تهـمـتـن باواز گـفـت آن زمان

کـه نيزه مداريد و تير و کـمان

بـکوشيد و شـمـشير و گرز آوريد

هـنرها ز بالاي برز آوريد

پلـنـگ آن زمان پيچد از کين خويش

کـه نـخـچير بيند بـبالين خويش

سپـه سربـسر نـعره برداشتـند

هـمـه نيزه بر کوه بـگذاشـتـند

چـنان شد در و دشـت آوردگاه

کـه از کـشـتـه جايي نديدند راه

برفـتـند يک بـهره زنـهار خواه

گريزان برفـتـند بـهري براه

شد از بي‌شـباني رمـه تال و مال

همـه دشـت تن بود بي‌دست و يال

چنين گفت رستم که کشتن بسست

کـه زهر زمان بهر ديگر کسـسـت

زماني هـمي بار زهر آورد

زماني ز ترياک بـهر آورد

هـمـه جامـه رزم بيرون کـنيد

هـمـه خوبـکاري بافزون کـنيد

چـه بـندي دل اندر سراي سپنـج

کـه دانا نداند يکي را ز پـنـج

زماني چو آهرمـن آيد بـجـنـگ

زماني عروسي پر از بوي و رنـگ

بي‌آزاري و جام مي‌برگزين

کـه گويد کـه نـفرين بـه از آفرين

بـخور آنـچ داري و انده مـخور

کـه گيتي سپنج اسـت و ما بر گذر

ميازار کـس را ز بـهر درم

مـکـن تا تواني بکـس بر ستـم

بجـسـت اندران دشت چيزي که بود

ز زرين وز گوهر نابـسود

سراسر فرسـتاد نزديک شاه

غـلامان و اسـپان و تيغ و کـلاه

وزان بـهره خويشـتـن برگرفـت

همـه افـسر و مشک و عنبر گرفت

ببـخـشيد ديگر هـمـه بر سـپاه

ز چيزي کـه بود اندران رزمـگاه

نـشان خواسـت از شاه توران سپاه

ز هر سو بجـسـتـند بي راه و راه

نـشاني نيامد ز افراسياب

نـه بر کوه و دريا نه بر خشـک و آب

شـتر يافـت چـندان و چندان گله

کـه از بارگي شد سپـه بي‌گـلـه

ز توران سـپـه برنـهادند رخـت

سـليح گرانـمايه و تاج و تـخـت

خروش آمد و نالـه گاودم

جرس برکـشيدند و رويينـه خـم

سوي شـهر ايران نـهادند روي

سـپاهي بران گونـه با رنـگ و بوي

چو آگاهي آمد ز رسـتـم بـشاه

خروش آمد از شـهر وز بارگاه

از ايران تـبيره برآمد بابر

کـه آمد خداوند گوپال و بـبر

يکي شادماني بد اندر جـهان

خـنيده ميان کـهان و مـهان

دل شاه شد چون بـهـشـت برين

هـمي خواند بر کردگار آفرين

بـفرمود تا پيل بردند پيش

بجـنـبيد کيخـسرو از جاي خويش

جـهاني بايين شد آراسـتـه

مي و رود و رامشـگر و خواسـتـه

تـبيره برآمد ز هر جاي و ناي

چو شاه جـهان اندر آمد ز جاي

هـمـه روي پيل از کران تا کران

پر از مـشـک بود و مي و زعـفران

ز افـسر سر پيلـبان پرنـگار

ز گوش اندر آويخـتـه گوشوار

بـسي زعـفران و درم ريخـتـند

ز بر مشـک و عنبر همي بيخـتـند

هـمـه شـهر آواي رامـشـگران

نشـسـتـه ز هر سو کران تا کران

چـنان بد جـهان را ز شادي و داد

کـه گيتي روان را دوامسـت و شاد

تـهـمـتـن چو تاج سرافراز ديد

جـهاني سراسر پرآواز ديد

فرود آمد و برد پيشـش نـماز

بـپرسيد خـسرو ز راه دراز

گرفـتـش باغوش در شاه تـنـگ

چـنين تا برآمد زماني درنـگ

هـمي آفرين خواند شاه جـهان

بران نامور موبد و پـهـلوان

بـفرمود تا پيلتـن برنـشـسـت

گرفتـه هـمـه راه دستش بدست

هـمي گفـت چـندين چرا ماندي

کـه بر ما همي آتـش افـشاندي

چو طوس و فريبرز و گودرز و گيو

چو رهام و گرگين و گردان نيو

ز ره سوي ايوان شاه آمدند

بدان نامور بارگاه آمدند

نـشـسـت از بر تخـت زر شهريار

بـنزديک او رسـتـم نامدار

فريبرز و گودرز و رهام و گيو

نـشـسـتـند با نامداران نيو

سخـن گفـت کيخـسرو از رزمگاه

ازان رنـج و پيگار توران سـپاه

بدو گـفـت گودرز کاي شـهريار

سـخـنـها درازسـت زين کارزار

مي و جام و آرام بايد نـخـسـت

پـس آنـگاه ازين کار پرسي درست

نـهادند خوان و بـخـنديد شاه

کـه ناهار بودي هـمانا بـه راه

بـخوان بر مي آورد و رامـشـگران

بـپرسـش گرفـت از کران تا کران

ز افراسياب وز پولادوند

ز کـشـتي و از تابداده کـمـند

بدو گـفـت گودرز کاي شـهريار

ز مادر نزايد چو رسـتـم سوار

اگر ديو پيش آيد ار اژدها

ز چـنـگ درازش نيابد رها

هزار افرين باد بر شـهريار

بويژه برين شيردل نامدار

بـگـفـت آنـچ کرد او بـپولادوند

ز کـشـتي و نيرنگ وز رنگ و بـند

ز افـگـندن ديو وز کـشـتـنـش

هـمان جنگ و پيگار و کين جستنش

چو افـتاد بر خاک زو رفـت هوش

برآمد ز گردان ديوان خروش

چو آمد بـهوش آن سرافراز ديو

برآمد بـناگاه زو يک غريو

هـمانـگـه درآمد باسـپ و برفت

هـمي بـند جانـش ز رستم بکفت

چـنان شاد شد زان سـخـن تاجور

کـه گـفـتي ز ايوان برآورد سر

چـنين داد پاسـخ کـه اي پهـلوان

توي پير و بيدار و روشـن‌روان

کـسي کـش خرد باشد آموزگار

نـگـه داردش گردش روزگار

ازين پـهـلوان چـشـم بد دور باد

هـمـه زندگانيش در سور باد

هـمي بود يک هفته با مي بدسـت

ازو شادمان تاج و تخت و نشـسـت

سخنـهاي رسـتـم بـناي و برود

بـگـفـتـند بر پـهـلواني سرود

تـهـمـتـن بيک ماه نزديک شاه

هـمي بود با جام در پيشـگاه

ازان پـس چـنين گفت با شـهريار

کـه اي پرهـنر نامور تاجدار

جـهاندار با دانـش و نيک‌خوسـت

وليکـن مرا چـهر زال آرزوسـت

در گـنـج بـگـشاد شاه جـهان

ز پرمايه چيزي کـه بودش نـهان

ز ياقوت وز تاج و انـگـشـتري

ز دينار وز جامـه شـشـتري

پرسـتار با افـسر و گوشوار

هـمان جـعد مويان سيمين عذار

طـبـقـهاي زرين پر از مشک و عود

دو نـعـلين زرين و زرين عـمود

برو بافـتـه گوهر شاهوار

چـنانـچون بود در خور شـهريار

بـنزد تـهـمـتـن فرسـتاد شاه

دو مـنزل هـمي رفـت با او براه

چو خـسرو غـمي شد ز راه دراز

فرود آمد و برد رسـتـم نـماز

ورا کرد پدرود و ز ايران برفـت

سوي زابلـسـتان خراميد تـفـت

سراسر جهان گشت بر شاه راسـت

همي گشت گيتي بران سان که خواست

سر آوردم اين رزم کاموس نيز

درازسـت و کم نيست زو يک پـشيز

گر از داستان يک سخـن کـم بدي

روان مرا جاي ماتـم بدي

دلـم شادمان شد ز پولادوند

کـه بـفزود بر بـند پولاد بـند