Poem174

Poem174

بـسا رنـجـها کز جـهان ديده‌اند

ز بـهر بزرگي پـسـنديده‌اند

سرانـجام بسـتر جز از خاک نيست

ازو بـهره زهرست و ترياک نيسـت

چو داني کـه ايدر نـماني دراز

بـه تارک چرا بر نـهي تاج آز

هـمان آز را زير خاک آوري

سرش را سر اندر مـغاک آوري

ترا زين جهان شادماني بس اسـت

کـجا رنـج تو بهر ديگر کس اسـت

تو رنـجي و آسان دگر کـس خورد

سوي گور و تابوت تو نـنـگرد

برو نيز شادي سرآيد هـمي

سرش زير گرد اندر آيد هـمي

ز روز گذر کردن انديشـه کـن

پرسـتيدن دادگر پيشـه کـن

بـترس از خدا و ميازار کـس

ره رستـگاري همين است و بـس

کـنون اي خردمـند بيدار دل

مـشو در گـمان پاي درکش ز گـل

ترا کردگارسـت پروردگار

توي بـنده و کرده کردگار

چو گردن بـه انديشـه زير آوري

ز هسـتي مکن پرسـش و داوري

نـشايد خور و خواب با آن نشسـت

کـه خستو نباشد بيزدان که هست

دلـش کور باشد سرش بي‌خرد

خردمـندش از مردمان نـشـمرد

ز هسـتي نشانسـت بر آب و خاک

ز دانـش منـش را مکن در مـغاک

توانا و دانا و دارنده اوسـت

خرد را و جان را نـگارنده اوسـت

جـهان آفريد و مـکان و زمان

پي پـشـه خرد و پيل گران

چو سالار ترکان به دل گفـت مـن

بـه بيشي برآرم سر از انجـمـن

چـنان شاهزاده جوان را بکـشـت

ندانسـت جز گنج و شمشير پشت

هـم از پشـت او روشـن کردگار

درخـتي برآورد يازان بـه بار

کـه با او بگفت آنک جز تو کس است

کـه اندر جهان کردگار او بس است

خداوند خورشيد و کيوان و ماه

کزويسـت پيروزي و دسـتـگاه

خداوند هـسـتي و هم راسـتي

نـخواهد ز تو کژي و کاسـتي

جز از راي و فرمان او راه نيسـت

خور و ماه ازين دانـش آگاه نيسـت

پـسر را بـفرمود گودرز پير

بـه توران شدن کار را ناگريز

بـه فرمان او گيو بـسـتـه ميان

بيامد بـه کردار شير ژيان

هـمي تاخـت تا مرز توران رسيد

هر آنـکـس کـه در راه تنـها بديد

زبان را بـه ترکي بياراسـتي

ز کيخـسرو از وي نشان خواسـتي

چو گـفـتي ندارم ز شاه آگـهي

تـنـش را ز جان زود کردي تـهي

بـه خـم کـمـندش بياويخـتي

سـبـک از برش خاک بربيخـتي

بدان تا نداند کـسي راز او

هـمان نـشـنود نام و آواز او

يکي را هـمي برد با خويشـتـن

ورا رهـنـمون بود زان انـجـمـن

هـمي رفـت بيدار با او بـه راه

برو راز نـگـشاد تا چـندگاه

بدو گـفـت روزي کـه اندر جـهان

سـخـن پرسـم از تو يکي در نهان

گر ايدونـک يابـم ز تو راسـتي

بـشويي بـه دانش دل از کاستي

ببـخـشـم ترا هرچ خواهي ز من

ندارم دريغ از تو پرمايه تـن

چـنين داد پاسخ که دانش بسست

وليکـن پراگـنده با هر کسسـت

اگر زانـک پرسيم هسـت آگـهي

ز پاسـخ زبان را نيابي تـهي

بدو گفـت کيخسرو اکنون کجاسـت

بـبايد بـه مـن برگشادنت راست

چـنين داد پاسـخ که نشـنيده‌ام

چـنين نام هرگز نـپرسيده‌ام

چو پاسـخ چنين يافت از رهنـمون

بزد تيغ و انداخـتـش سرنـگون

بـه توران همي رفت چون بيهـشان

مـگر يابد از شاه جايي نـشان

چـنين تا برآمد برين هـفـت سال

ميان سوده از تيغ و بـند دوال

خورش گور و پوشش هـم از چرم گور

گيا خوردن باره و آب شور

هـمي گـشـت گرد بيابان و کوه

بـه رنـج و به سختي و دور از گروه

چـنان بد کـه روزي پرانديشـه بود

بـه پيشـش يکي بارور بيشـه بود

بدان مرغزار اندر آمد دژم

جـهان خرم و مرد را دل بـه غـم

زمين سـبز و چشمـه پر از آب ديد

هـمي جاي آرامـش و خواب ديد

فرود آمد و اسـپ را برگذاشـت

بخفـت و همي بر دل انديشه داشت

هـمي گـفـت مانا کـه ديو پليد

بر پـهـلوان بد کـه آن خواب ديد

ز کيخـسرو ايدر نـبينـم نـشان

چـه دارم همي خويشتن را کـشان

کـنون گر بـه رزم‌اند ياران مـن

بـه بزم اندرون غمگـساران مـن

يکي نامـجوي و يکي شادروز

مرا بـخـت بر گنـبد افـشاند گوز

هـمي برفـشانـم بـه خيره روان

خميدسـت پشـتـم چو خم کمان

هـمانا کـه خـسرو ز مادر نزاد

وگر زاد دادش زمانـه بـه باد

ز جستن مرا رنج و سختيست بـهر

انوشـه کـسي کاو بميرد بـه زهر

سرش پر ز غـم گرد آن مرغزار

هـمي گشت شه را کنان خواستار

يکي چـشـمـه‌اي ديد تابان ز دور

يکي سرو بالا دل آرام پور

يکي جام پر مي گرفته به چـنـگ

بـه سر بر زده دستـه بوي و رنـگ

ز بالاي او فره ايزدي

پديد آمد و رايت بـخردي

تو گفـتي منوچـهر بر تخـت عاج

نشسـتـسـت بر سر ز پيروزه تاج

هـمي بوي مـهر آمد از روي او

هـمي زيب تاج آمد از موي او

بـه دل گفت گيو اين بجز شاه نيست

چـنين چـهره جز در خور گاه نيست

پياده بدو تيز بـنـهاد روي

چو تـنـگ اندر آمد گو شاه‌جوي

گره سـسـت شد بر در رنـج او

پديد آمد آن نامور گـنـج او

چو کيخـسرو از چشمـه او را بديد

بـخـنديد و شادان دلـش بردميد

بـه دل گفت کاين گرد جز گيو نيست

بدين مرز خود زين نشان نيونيسـت

مرا کرد خواهد هـمي خواسـتار

بـه ايران برد تا کـند شـهريار

چو آمد برش گيو بردش نـماز

بدو گـفـت کاي نامور سرافراز

برانـم کـه پور سياوش توي

ز تـخـم کياني و کيخـسروي

چـنين داد پاسـخ ورا شـهريار

کـه تو گيو گودرزي اي نامدار

بدو گـفـت گيو اي سر راسـتان

ز گودرز با تو کـه زد داسـتان

ز کـشواد و گيوت کـه داد آگـهي

کـه با خرمي بادي و فرهي

بدو گـفـت کيخـسرو اي شير مرد

مرا مادر اين از پدر ياد کرد

کـه از فر يزدان گشادي سـخـن

بدانـگـه کـه اندرزش آمد به بـن

هـمي گـفـت با نامور مادرم

کز ايدر چـه آيد ز بد بر سرم

سرانـجام کيخـسرو آيد پديد

بـجا آورد بـندها را کـليد

بدانـگـه کـه گردد جـهاندار نيو

ز ايران بيايد سرافراز گيو

مر او را سوي تـخـت ايران برد

بر نامداران و شيران برد

جـهان را بـه مردي بـه پاي آورد

هـمان کين ما را بـجاي آورد

بدو گـفـت گيو اي سر سرکـشان

ز فر بزرگي چـه داري نـشان

نـشان سياوش پديدار بود

چو بر گلسـتان نـقـطـه قار بود

تو بـگـشاي و بنماي بازو به مـن

نـشان تو پيداسـت بر انجـمـن

برهـنـه تـن خويش بنـمود شاه

نـگـه کرد گيو آن نـشان سياه

کـه ميراث بود از گـه کيقـباد

درسـتي بدان بد کيان را نژاد

چو گيو آن نـشان ديد بردش نـماز

هـمي ريخـت آب و همي گفت راز

گرفـتـش بـه بر شـهريار زمين

ز شادي برو بر گرفـت آفرين

از ايران بـپرسيد و ز تـخـت و گاه

ز گودرز وز رسـتـم نيک‌خواه

بدو گـفـت گيو اي جـهاندار کي

سرافراز و بيدار و فرخـنده پي

جـهاندار دارنده خوب و زشـت

مراگر نـمودي سراسر بهـشـت

هـمان هفت کشور به شاهنشهي

نـهاد بزرگي و تاج مـهي

نـبودي دل مـن بدين خرمي

کـه روي تو ديدم بـه توران ز مي

کـه داند بـه گيتي که مـن زنده‌ام

بـه خاکـم و گر باتش افـگـنده‌ام

سـپاس از جهاندار کاين رنج سخت

بـه شادي و خوبي سرآورد بخـت

برفـتـند زان بيشـه هر دو به راه

بـپرسيد خـسرو ز کاووس شاه

وزان هفـت سالـه غـم و درد او

ز گـسـتردن و خواب وز خورد او

هـمي گفـت با شاه يکسر سخن

کـه دادار گيتي چـه افگـند بـن

هـمان خواب گودرز و رنـج دراز

خور و پوشـش و درد و آرام و ناز

ز کاووس کـش سال بفـگـند فر

ز درد پـسر گـشـت بي پاي و پر

ز ايران پراکـنده شد رنـگ و بوي

سراسر بـه ويراني آورد روي

دل خسرو از درد و رنجش بسوخـت

بـه کردار آتـش رخش برفروخـت

بدو گـفـت کاکـنون ز رنـج دراز

ترا بردهد بـخـت آرام و ناز

مرا چون پدر باش و با کـس مـگوي

بـبين تا زمانـه چـه آرد بـه روي

سپهـبد نشـسـت از بر اسپ گيو

پياده هـمي رفـت بر پيش نيو

يکي تيغ هـندي گرفته به چـنـگ

هر آنکس که پيش آمدي بي‌درنـگ

زدي گيو بيدار دل گردنـش

بـه زير گـل و خاک کردي تنـش

برفـتـند سوي سياووش گرد

چو آمد دو تـن را دل و هوش گرد

فرنـگيس را نيز کردند يار

نـهاني بران بر نـهادند کار

کـه هر سـه بـه راه اندر آرند روي

نـهان از دليران پرخاشـجوي

فرنـگيس گـفـت ار درنـگ آوريم

جـهان بر دل خويش تـنـگ آوريم

ازين آگـهي يابد افراسياب

نـسازد بـخورد و نيازد بـه خواب

بيايد بـه کردار ديو سـپيد

دل از جان شيرين شود نااميد

يکي را ز ما زنده اندر جـهان

نـبيند کـسي آشـکار و نـهان

جـهان پر ز بدخواه و پردشمنسـت

هـمـه مرز ما جاي آهرمنـسـت

تو اي بافرين شاه فرزند مـن

نـگر تا نيوشي يکي پـند مـن

کـه گر آگـهي يابد آن مرد شوم

برانـگيزد آتـش ز آباد بوم

يکي مرغزارسـت ز ايدر نـه دور

بـه يکـسو ز راه سواران تور

هـمان جويبارسـت و آب روان

کـه از ديدنـش تازه گردد روان

تو بر گير زين و لـگام سياه

برو سوي آن مرغزاران پـگاه

چو خورشيد بر تيغ گـنـبد شود

گـه خواب و خورد سپـهـبد شود

گـلـه هرچ هسـت اندر آن مرغزار

بـه آبـشـخور آيد سوي جويبار

بـه بـهزاد بـنـماي زين و لـگام

چو او رام گردد تو بـگذار گام

چو آيي برش نيک بـنـماي چـهر

بياراي و ببـساي رويش بـه مـهر

سياوش چو گشت از جـهان نااميد

برو تيره شد روي روز سـپيد

چـنين گفـت شبرنـگ بـهزاد را

کـه فرمان مـبر زين سپـس باد را

هـمي باش بر کوه و در مرغزار

چو کيخـسرو آيد ترا خواسـتار

ورا بارگي باش و گيتي بـکوب

ز دشـمـن زمين را به نعلـت بروب

نـشـسـت از بر اسپ سالار نيو

پياده هـمي رفـت بر پيش گيو

بدان تـند بالا نـهادند روي

چـنان چون بود مردم چاره‌جوي

فـسيلـه چو آمد بـه تنـگي فراز

بـخوردند سيراب و گـشـتـند باز

نـگـه کرد بـهزاد و کي را بديد

يکي باد سرد از جـگر برکـشيد

بديد آن نشسـت سياوش پلـنـگ

رکيب دراز و جـناغ خدنـگ

هـمي داشت در آبخور پاي خويش

از آنـجا کـه بد دست ننـهاد پيش

چو کيخـسرو او را بـه آرام يافـت

بـپوييد و با زين سوي او شـتافـت

بـماليد بر چشم او دسـت و روي

بر و يال ببـسود و بـشـخود موي

لـگامـش بدو داد و زين بر نـهاد

بـسي از پدر کرد با درد ياد

چو بنشسـت بر باره بفـشارد ران

برآمد ز جا آن هيون گران

بـه کردار باد هوا بردميد

بـپريد وز گيو شد ناپديد

غـمي شد دل گيو و خيره بـماند

بدان خيرگي نام يزدان بـخواند

هـمي گفـت کاهرمـن چاره‌جوي

يکي بارگي گشـت و بـنـمود روي

کـنون جان خسرو شد و رنج مـن

هـمين رنـج بد در جهان گنج مـن

چو يک نيمـه بـبريد زان کوه شاه

گران کرد باز آن عـنان سياه

هـمي بود تاپيش او رفـت گيو

چـنين گـفـت بيدار دل شاه نيو

کـه شايد کـه انديشـه پهـلوان

کنـم آشـکارا بـه روشـن روان

بدو گـفـت گيو اي شـه سرفراز

سزد کاشـکارا بود بر تو راز

تو از ايزدي فر و برز کيان

بـه موي اندر آيي بـبيني ميان

بدو گـفـت زين اسـپ فرخ نژاد

يکي بر دل انديشـه آمدت ياد

چـنين بود انديشـه پـهـلوان

کـه اهريمـن آمد بر اين جوان

کـنون رفـت و رنـج مرا باد کرد

دل شاد مـن سـخـت ناشاد کرد

ز اسـپ اندر آمد جـهانديده گيو

هـمي آفرين خواند بر شاه نيو

کـه روز و شـبان بر تو فرخـنده باد

سر بدسـگالان تو کـنده باد

کـه با برز و اورندي و راي و فر

ترا داد داور هـنر با گـهر

ز بالا بـه ايوان نـهادند روي

پرانديشـه مـغز و روان راه‌جوي

چو نزد فرنـگيس رفـتـند باز

سـخـن رفـت چـندي ز راه دارز

بدان تا نـهاني بود کارشان

نـباشد کـسي آگـه از رازشان

فرنـگيس چون روي بـهزاد ديد

شد از آب ديده رخـش ناپديد

دو رخ را بـه يال و برش بر نـهاد

ز درد سياوش بـسي کرد ياد

چو آب دو ديده پراگـنده کرد

سـبـک سر سوي گنج آگنده کرد

بـه ايوان يکي گنـج بودش نـهان

نـبد زان کـسي آگـه اندر جـهان

يکي گـنـج آگـنده دينار بود

زره بود و ياقوت بـسيار بود

هـمان گـنـج گوپال و برگستوان

هـمان خـنـجر و تيغ و گرز گران

در گـنـج بـگـشاد پيش پـسر

پر از خون رخ از درد خستـه جـگر

چـنين گـفـت با گيو کاي برده رنج

بـبين تا ز گوهر چه خواهي ز گنـج

ز دينار وز گوهر شاهوار

ز ياقوت وز تاج گوهرنـگار

بـبوسيد پيشـش زمين پـهـلوان

بدو گـفـت کاي مـهـتر بانوان

هـمـه پاسـبانيم و گنج آن تست

فدي کردن جان و رنـج آن تـسـت

زمين از تو گردد بـهار بـهـشـت

سپـهر از تو زايد همي خوب و زشت

جـهان پيش فرزند تو بـنده باد

سر بدسـگالانـش افـگـنده باد

چو افـتاد بر خواسته چـشـم گيو

گزين کرد درع سياووش نيو

ز گوهر کـه پرمايه‌تر يافـتـند

بـبردند چـندانـک برتافـتـند

هـمان ترگ و پرمايه برگـسـتوان

سـليحي کـه بود از در پـهـلوان

سر گـنـج را شاه کرد اسـتوار

بـه راه بيابان برآراسـت کار

چو اين کرده شد برنـهادند زين

بران باد پايان باآفرين

فرنـگيس ترگي بـه سر بر نـهاد

برفـتـند هر سـه بـه کردار باد

سران سوي ايران نـهادند گرم

نـهاني چـنان چون بود نرم نرم

بـشد شهر يکسر پر از گفت و گوي

کـه خـسرو به ايران نهادست روي

نـماند اين سخن يک زمان در نهفت

کـس آمد بـه نزديک پيران بگفـت

کـه آمد ز ايران سرافراز گيو

بـه نزديک بيدار دل شاه نيو

سوي شـهر ايران نـهادند روي

فرنـگيس و شاه و گو جـنـگ‌جوي

چو بشنيد پيران غمي گشت سخت

بـلرزيد برسان برگ درخـت

ز گردان گزين کرد کـلـباد را

چو نـسـتيهـن و گرد پولاد را

بـفرمود تا ترک سيصد سوار

برفـتـند تازان بران کارزار

سر گيو بر نيزه سازيد گـفـت

فرنـگيس را خاک بايد نـهـفـت

بـبـنديد کيخـسرو شوم را

بداخـتر پي او بر و بوم را

سـپاهي برين گونـه گرد و جوان

برفـتـند بيدار دو پـهـلوان

فرنـگيس با رنـج ديده پـسر

بـه خواب اندر آورده بودند سر

ز پيمودن راه و رنـج شـبان

جـهانـجوي را گيو بد پاسـبان

دو تـن خفته و گيو با رنج و خشـم

بـه راه سواران نهاده دو چـشـم

بـه برگـسـتوان اندرون اسپ گيو

چـنان چون بود ساز مردان نيو

زره در بر و بر سرش بود ترگ

دل ارغـنده و تن نـهاده بـه مرگ

چو از دور گرد سـپـه را بديد

بزد دسـت و تيغ از ميان برکـشيد

خروشي برآورد برسان ابر

کـه تاريک شد مغز و چشـم هژبر

ميان سواران بيامد چو گرد

ز پرخاش او خاک شد لاژورد

زماني بـه خنـجر زماني بـه گرز

هـمي ريخـت آهـن ز بالاي برز

ازان زخـم گوپال گيو دلير

سران را همي شد سر از جنگ سير

دل گيو خـندان شد از زور خـشـم

که چون چشمه بوديش دريا به چشم

ازان پـس گرفـتـندش اندر ميان

چـنان لشـکري همـچو شير ژيان

ز نيزه نيسـتان شد آوردگاه

بـپوشيد ديدار خورشيد و ماه

غـمي شد دل شير در نيسـتان

ز خون نيسـتان کرد چون ميسـتان

ازيشان بيفـگـند بـسيار گيو

سـتوه آمدند آن سواران ز نيو

بـه نسـتيهـن گرد کلـباد گفت

کـه اين کوه خاراست نه يال و سفت

همـه خستـه و بسته گشتند باز

بـه نزديک پيران گردن فراز

هـمـه غار و هامون پر از کشته بود

ز خون خاک چون ارغوان گشتـه بود

چو نزديک کيخـسرو آمد دلير

پر از خون بر و چـنـگ برسان شير

بدو گـفـت کاي شاه دل شاد دار

خرد را ز انديشـه آزاد دار

يکي لـشـکر آمد بر ما به جنـگ

چو کـلـباد و نستيهـن تيز چنـگ

چـنان بازگشتند آن کس که زيست

کـه بر يال و برشان ببايد گريسـت

گذشـتـه ز رستـم به ايران سوار

ندانـم کـه با مـن کـند کارزار

ازو شاد شد خـسرو پاک‌دين

سـتودش فراوان و کرد آفرين

بـخوردند چيزي کـجا يافـتـند

سوي راه بي راه بـشـتافـتـند

چو ترکان بـه نزديک پيران شدند

چـنان خستـه و زار و گريان شدند

برآشـفـت پيران بـه کلـباد گفت

کـه چونين شگفتي نشايد نهفـت

چـه کرديد با گيو و خسرو کجاست

سخن بر چه سانست برگوي راست

بدو گفـت کـلـباد کاي پهـلوان

بـه پيش تو گر برگـشايم زبان

کـه گيو دلاور بـه گردان چـه کرد

دلـت سير گردد به دشـت نـبرد

فراوان بـه لـشـکر مرا ديده‌اي

نـبرد مرا هـم پـسـنديده‌اي

هـمانا کـه گوپال بيش از هزار

گرفـتي ز دسـت مـن آن نامدار

سرش ويژه گفتي که سندان شدست

بر و ساعدش پيل دندان شدسـت

مـن آورد رسـتـم بـسي ديده‌ام

ز جـنـگ آوران نيز بـشـنيده‌ام

بـه زخـمـش نديدم چـنين پايدار

نـه در کوشـش و پيچـش کارزار

هـمي هر زمان تيز و جوشان بدي

بـه نوي چو پيلي خروشان بدي

برآشـفـت پيران بدو گفـت بـس

کـه ننگسـت ازين ياد کردن به کس

نـه از يک سوارست چندين سخـن

تو آهـنـگ آورد مردان مـکـن

تو رفـتي و نـسـتيهـن نامور

سـپاهي بـه کردار شيران نر

کـنون گيو را ساختي پيل مسـت

ميان يلان گشـت نام تو پـسـت

چو زين يابد افراسياب آگـهي

بيندازد آن تاج شاهـنـشـهي

کـه دو پـهـلوان دلير و سوار

چـنين لـشـکري از در کارزار

ز پيش سواري نـموديد پـشـت

بـسي از دليران ترکان بکـشـت

گواژه بـسي باشدت بافـسوس

نـه مرد نـبردي و گوپال و کوس