Poem167

Poem167

دبير پژوهـنده را پيش خواند

سخـنـهاي آگـنده را برفـشاند

نـخـسـت آفرينـنده را ياد کرد

ز وام خرد جانـش آزاد کرد

ازان پـس خرد را سـتايش گرفـت

ابر شاه ترکان نيايش گرفـت

کـه اي شاه پيروز و بـه روزگار

زمانـه مـبادا ز تو يادگار

مرا خواسـتي شاد گشـتـم بدان

کـه بادا نـشـسـت تو با موبدان

و ديگر فرنـگيس را خواسـتي

بـه مـهر و وفا دل بياراسـتي

فرنـگيس نالـنده بود اين زمان

بـه لـب ناچران و به تن ناچـمان

بـخـفـت و مرا پيش بالين ببست

ميان دو گيتيش بينم نـشـسـت

مرا دل پر از راي و ديدار تـسـت

دو کـشور پر از رنج و آزار تـسـت

ز نالـندگي چون سـبـکـتر شود

فداي تـن شاه کـشور شود

بـهانـه مرا نيز آزار اوسـت

نـهانـم پر از درد و تيمار اوسـت

چو نامـه بـه مهر اندر آمد بـه داد

بـه زودي بـه گرسيوز بدنژاد

دلاور سـه اسـپ تگاور بخواسـت

همي تاخت يکسر شب و روز راست

چـهارم بيامد بـه درگاه شاه

پر از بد روان و زبان پرگـناه

فراوان بـپرسيدش افراسياب

چو ديدش پر از رنـج و سر پرشـتاب

چرا باشـتاب آمدي گـفـت شاه

چگونـه سـپردي چـنين تـند راه

بدو گـفـت چون تيره شد روي کار

نـشايد شـمردن بـه بد روزگار

سياوش نـکرد ايچ بر کـس نـگاه

پذيره نيامد مرا خود بـه راه

سـخـن نيز نشـنيد و نامه نخواند

مرا پيش تختـش بـه زانو نـشاند

ز ايران بدو نامـه پيوسـتـه شد

بـه مادر هـمي مهر او بستـه شد

سـپاهي ز روم و سـپاهي ز چين

هـمي هر زمان برخروشد زمين

تو در کار او گر درنـگ آوري

مـگر باد زان پس به چـنـگ آوري

و گر دير گيري تو جـنـگ آورد

دو کـشور بـه مردي به چنـگ آورد

و گر سوي ايران براند سـپاه

کـه يارد شدن پيش او کينـه‌خواه

ترا کردم آگـه ز ديدار خويش

ازين پـس بـپيچي ز کردار خويش

چو بـشـنيد افراسياب اين سخـن

برو تازه شد روزگار کـهـن

بـه گرسيوز از خشـم پاسـخ نداد

دلـش گشـت پرآتش و سر چو باد

بـفرمود تا برکـشيدند ناي

هـمان سنج و شيپور و هندي دراي

بـه سوي سياووش بـنـهاد روي

ابا نامداران پرخاشـجوي

بدانـگـه کـه گرسيوز بدفريب

گران کرد بر زين دوال رکيب

سياوش بـه پرده درآمد بـه درد

بـه تـن لرز لرزان و رخـساره زرد

فرنـگيس گـفـت اي گو شيرچنگ

چـه بودت که ديگر شدستي به رنگ

چـنين داد پاسـخ کـه اي خوبروي

بـه توران زمين شد مرا آب روي

بدين سان که گفـتار گرسيوزسـت

ز پرگار بـهره مرا مرکزسـت

فرنـگيس بگرفـت گيسو به دست

گـل ارغوان را به فندق بخـسـت

پر از خون شد آن بسد مـشـک‌بوي

پر از آب چـشـم و پر از گرد روي

هـمي اشـک باريد بر کوه سيم

دو لالـه ز خوشاب شد بـه دو نيم

هـمي کـند موي و همي ريخت آب

ز گـفـتار و کردار افراسياب

بدو گـفـت کاي شاه گردن فراز

چـه سازي کـنون زود بگـشاي راز

پدر خود دلي دارد از تو بـه درد

از ايران نياري سـخـن ياد کرد

سوي روم ره با درنـگ آيدت

نـپويي سوي چين که تـنـگ آيدت

ز گيتي کراگيري اکـنون پـناه

پـناهـت خداوند خورشيد و ماه

سـتـم باد بر جان او ماه و سال

کـجا بر تـن تو شود بدسـگال

هـمي گـفـت گرسيوز اکنون ز راه

بيايد هـمانا ز نزديک شاه

چـهارم شـب اندر بر ماهروي

بـخوان اندرون بود با رنـگ و بوي

بـلرزيد وز خواب خيره بـجـسـت

خروشي برآورد چون پيل مـسـت

هـمي داشـت اندر برش خوب چهر

بدو گـفـت شاها چـبودت ز مـهر

خروشيد و شمـعي برافروخـتـند

برش عود و عنبر همي سوخـتـند

بـپرسيد زو دخـت افراسياب

کـه فرزانه شاها چه ديدي به خواب

سياوش بدو گـفـت کز خواب مـن

لـبـت هيچ مـگـشاي بر انجمن

چنين ديدم اي سرو سيمين به خواب

کـه بودي يکي بي‌کران رود آب

يکي کوه آتـش بـه ديگر کران

گرفـتـه لـب آب نيزه وران

ز يک سو شدي آتـش تيزگرد

برافروخـتي از سياووش گرد

ز يک دست آتـش ز يک دسـت آب

بـه پيش اندرون پيل و افراسياب

بديدي مرا روي کرده دژم

دميدي بران آتـش تيزدم

چو گرسيوز آن آتـش افروخـتي

از افروخـتـن مر مرا سوخـتي

فرنـگيس گـفـت اين بـجز نيکوي

نـباشد نـگر يک زمان بـغـنوي

بـه گرسيوز آيد همي بخـت شوم

شود کشتـه بر دسـت سالار روم

سياوش سـپـه را سراسر بـخواند

بـه درگاه ايوان زماني بـماند

بـسيچيد و بنشست خنجر به چنگ

طـلايه فرسـتاد بر سوي گـنـگ

دو بهره چو از تيره شب در گذشـت

طـلايه هـم آنـگـه بيامد ز دشت

کـه افراسياب و فراوان سـپاه

پديد آمد از دور تازان بـه راه

ز نزديک گرسيوز آمد نوند

کـه بر چاره جان ميان را بـبـند

نيامد ز گـفـتار مـن هيچ سود

از آتـش نديدم جز از تيره دود

نـگر تا چـه بايد کنون ساخـتـن

سـپـه را کـجا بايد انداخـتـن

سياوش ندانـسـت زان کار او

هـمي راسـت آمدش گـفـتار او

فرنـگيس گـفـت اي خردمند شاه

مـکـن هيچ گونـه بـه ما در نگاه

يکي باره گام‌زن برنـشين

مـباش ايچ ايمـن بـه توران زمين

ترا زنده خواهـم کـه ماني بـجاي

سر خويش گير و کـسي را مـپاي

سياوش بدو گفـت کان خواب مـن

بـجا آمد و تيره شد آب مـن

مرا زندگاني سرآيد هـمي

غـم و درد و انده درآيد هـمي

چـنين اسـت کار سپـهر بـلـند

گـهي شاد دارد گهي مستـمـند

گر ايوان من سر بـه کيوان کـشيد

هـمان زهر گيتي بـبايد چـشيد

اگر سال گردد هزار و دويسـت

بـجز خاک تيره مرا جاي نيسـت

ز شـب روشـنايي نجويد کـسي

کـجا بـهره دارد ز دانـش بـسي

ترا پنـج ماهـسـت ز آبستـني

ازين نامور گر بود رسـتـني

درخـت تو گر نر بـه بار آورد

يکي نامور شـهريار آورد

سرافراز کيخـسروش نام کـن

بـه غـم خوردن او دل آرام کـن

چـنين گردد اين گـنـبد تيزرو

سراي کـهـن را نـخوانـند نو

ازين پـس بـه فرمان افراسياب

مرا تيره‌بـخـت اندرآيد بـه خواب

بـبرند بر بيگـنـه بر سرم

ز خون جـگر برنـهـند افـسرم

نـه تابوت يابـم نـه گور و کـفـن

نـه بر مـن بگريد کسي ز انجمـن

نـهالي مرا خاک توران بود

سراي کـهـن کام شيران بود

برين گونـه خواهد گذشتن سـپـهر

نـخواهد شدن رام با من بـه مـهر

ز خورشيد تابـنده تا تيره‌خاک

گذر نيسـت از داد يزدان پاک

بـه خواري ترا روزبانان شاه

سر و تـن برهـنـه برندت بـه راه

بيايد سـپـهدار پيران بـه در

بـخواهـش بـخواهد ترا از پدر

بـه جان بي‌گنـه خواهدت زينـهار

بـه ايوان خويشـش برد زار و خوار

وز ايران بيايد يکي چاره‌گر

بـه فرمان دادار بـسـتـه کـمر

از ايدر ترا با پـسر ناگـهان

سوي رود جيحون برد در نـهان

نـشانـند بر تـخـت شاهي ورا

بـه فرمان بود مرغ و ماهي ورا

ز گيتي برآرد سراسر خروش

زمانـه ز کيخـسرو آيد بـه جوش

ز ايران يکي لـشـکر آرد بـه کين

پرآشوب گردد سراسر زمين

پي رخـش فرخ زمين بـسـپرد

بـه توران کسي را به کس نشـمرد

بـه کين مـن امروز تا رسـتـخيز

نـبيني جز از گرز و شـمـشير تيز

برين گفـتـها بر تو دل سخت کـن

تـن از ناز و آرام پردخـت کـن

سياوش چو با جفت غمها بگـفـت

خروشان بدو اندر آويخـت جـفـت

رخـش پر ز خون دل و ديده گشـت

سوي آخر تازي اسـپان گذشـت

بياورد شـبرنـگ بـهزاد را

کـه دريافـتي روز کين باد را

خروشان سرش را بـه بر در گرفـت

لـگام و فـسارش ز سر برگرفـت

بـه گوش اندرش گـفـت رازي دراز

کـه بيدار دل باش و با کس مـساز

چو کيخـسرو آيد به کين خواستـن

عـنانـش ترا بايد آراسـتـن

ورا بارگي باش و گيتي بـکوب

چـنان چون سر مار افعي بـه چوب

از آخر بـبر دل بـه يکـبارگي

کـه او را تو باشي بـه کين بارگي

دگر مرکـبان را هـمـه کرد پي

برافروخـت برسان آتـش ز ني

خود و سرکشان سوي ايران کـشيد

رخ از خون ديده شده ناپديد

چو يک نيم فرسـنـگ بـبريد راه

رسيد اندرو شاه توران سـپاه

سـپـه ديد با خود و تيغ و زره

سياوش زده بر زره بر گره

بـه دل گفت گرسيوز اين راست گفت

سخـن زين نشاني که بود در نهفت

سياوش بـترسيد از بيم جان

مـگر گـفـت بدخواه گردد نـهان

هـمي بـنـگريد اين بدان آن بدين

کـه کينـه نبدشان به دل پيش ازين

ز بيم سياوش سواران جـنـگ

گرفـتـند آرام و هوش و درنـگ

چـه گفـت آن خردمند بسيار هوش

کـه با اخـتر بد به مردي مـکوش

چـنين گفـت زان پس به افراسياب

کـه اي پرهـنر شاه با جاه و آب

چرا جـنـگ جوي آمدي با سـپاه

چرا کـشـت خواهي مرا بي‌گـناه

سـپاه دو کـشور پر از کين کـني

زمان و زمين پر ز نـفرين کـني

چـنين گـفـت گرسيوز کـم خرد

کزين در سـخـن خود کي اندر خورد

گر ايدر چـنين بي‌گـناه آمدي

چرا با زره نزد شاه آمدي

پذيره شدن زين نـشان راه نيسـت

سـنان و سـپر هديه شاه نيسـت

سياوش بدانسـت کان کار اوسـت

برآشـفـتـن شـه ز بازار اوست

چو گـفـتار گرسيوز افراسياب

شـنيد و برآمد بـلـند آفـتاب

بـه ترکان بـفرمود کاندر دهيد

درين دشت کشتي به خون برنـهيد

از ايران سـپـه بود مردي هزار

هـمـه نامدار از در کارزار

رده بر کـشيدند ايرانيان

ببسـتـند خون ريخـتـن را ميان

هـمـه با سياوش گرفتـند جنـگ

نديدند جاي فـسون و درنـگ

کـنون خيره گفـتـند ما را کشـند

بـبايد کـه تنـها به خون در کشند

بـمان تا ز ايرانيان دسـت برد

بـبينـند و مشـمر چنين کار خرد

سياوش چنين گفت کين راي نيست

هـمان جنـگ را مايه و پاي نيست

مرا چرخ گردان اگر بي‌گـناه

بـه دسـت بدان کرد خواهد تـباه

بـه مردي کنون زور و آهنگ نيسـت

کـه با کردگار جهان جنـگ نيسـت

سرآمد بريشان بر آن روزگار

همـه کشتـه گشتند و برگشته کار

ز تير و ز ژوپين ببد خـسـتـه شاه

نـگون اندر آمد ز پـشـت سـپاه

همي گشت بر خاک و نيزه به دست

گروي زره دسـت او را بـبـسـت

نـهادند بر گردنـش پالـهـنـگ

دو دست از پس پشت بسته چو سنگ

دوان خون بران چـهره ارغوان

چـنان روز ناديده چـشـم جوان

برفـتـند سوي سياووش گرد

پـس پـشـت و پيش سپه بود گرد

چـنين گـفـت سالار توران سپاه

کـه ايدر کـشيدش به يکـسو ز راه

کـنيدش بـه خنـجر سر از تن جدا

بـه شـخي کـه هرگز نرويد گيا

بريزيد خونـش بران گرم خاک

مـمانيد دير و مداريد باک

چـنين گـفـت با شاه يکسر سپاه

کزو شـهريارا چـه ديدي گـناه

چرا کشت خواهي کسي را کـه تاج

بـگريد برو زار با تـخـت عاج

سري را کـجا تاج باشد کـلاه

نـشايد بريد اي خردمـند شاه

بـه هـنـگام شادي درختي مکار

کـه زهر آورد بار او روزگار

هـمي بود گرسيوز بدنـشان

ز بيهودگي يار مردم کـشان

کـه خون سياوش بريزد بـه درد

کزو داشـت درد دل اندر نـبرد

ز پيران يکي بود کـهـتر بـه سال

برادر بد او را و فرخ هـمال

کـجا پيلـسـم بود نام جوان

يکي پرهـنر بود و روشـن روان

چـنين گـفـت مر شاه را پيلسم

کـه اين شاخ را بار دردست و غـم

ز دانا شـنيدم يکي داسـتان

خرد شد بران نيز هـمداسـتان

کـه آهستـه دل کم پشيمان شود

هـم آشفتـه را هوش درمان شود

شـتاب و بدي کار آهرمـنـسـت

پـشيماني جان و رنـج تنـسـت

سري را کـه باشي بدو پادشا

بـه تيزي بريدن نـبينـم روا

بـبـندش هـمي دار تا روزگار

برين بد ترا باشد آموزگار

چو باد خرد بر دلـت بروزد

از ان پـس ورا سربريدن سزد

بـفرماي بـند و تو تـندي مـکـن

کـه تـندي پـشيماني آرد به بـن

چـه بري سري را هـمي بي‌گـناه

کـه کاووس و رستم بود کينـه خواه

پدر شاه و رسـتـمـش پروردگار

بـپيچي بـه فرجام زين روزگار

چو گودرز و چون گيو و برزين و طوس

بـبـندند بر کوهـه پيل کوس

دمـنده سـپـهـبد گو پيلـتـن

کـه خوارند بر چشـم او انجـمـن

فريبرز کاووس درنده شير

کـه هرگز نديدش کس از جنگ سير

برين کينـه بـندند يکـسر کـمر

در و دشـت گردد پر از کينـه‌ور

نـه مـن پاي دارم نـه پيوند مـن

نـه گردي ز گردان اين انـجـمـن

هـمانا کـه پيران بيايد پـگاه

ازو بـشـنود داسـتان نيز شاه

مـگر خود نيازت نيايد بدين

مـگـسـتر يکي تا جهانست کين

بدو گـفـت گرسيوز اي هوشمـند

بـگـفـت جوانان هوا را مـبـند

از ايرانيان دشت پر کرگـس اسـت

گر از کين بترسي ترا اين بس اسـت

هـمين بد که کردي ترا خود نه بـس

کـه خيره همي بشنوي پند کـس

سياووش چو بـخروشد از روم و چين

پر از گرز و شـمـشير بيني زمين

بريدي دم مار و خـسـتي سرش

بـه ديبا بـپوشيد خواهي برش

گر ايدونـک او را بـه جان زينـهار

دهي مـن نـباشـم بر شـهريار

بـه بيغولـه‌اي خيزم از بيم جان

مـگر خود بـه زودي سرآيد زمان

برفـتـند پيچان دمور و گروي

بر شاه ترکان پر از رنـگ و بوي

کـه چـندين به خون سياوش مپيچ

کـه آرام خوار آيد اندر بـسيچ

بـه گـفـتار گرسيوز رهـنـماي

برآراي و بردار دشـمـن ز جاي

زدي دام و دشـمـن گرفـتي بدوي

ز ايران برآيد يکي هاي و هوي

سزا نيست اين را گرفتن به دسـت

دل بدسـگالان بـبايد شکـسـت

سـپاهي بدين گونـه کردي تـباه

نـگر تا چـگونـه بود راي شاه

اگر خود نيازردتي از نـخـسـت

بـه آب اين گنه را توانست شسـت

کـنون آن بـه آيد کـه اندر جـهان

نـباشد پديد آشـکار و نـهان

بديشان چـنين پاسـخ آورد شاه

کزو مـن نديدم بـه ديده گـناه

و ليکـن ز گفـت سـتاره شـمر

بـه فرجام زو سخـتي آيد بـه سر

گر ايدونـک خونـش بريزم بـه کين

يکي گرد خيزد ز ايران زمين

رها کردنـش بـتر از کشتنـسـت

هـمان کشتنـش رنج و درد منست

بـه توران گزند مرا آمدسـت

غـم و درد و بـند مرا آمدسـت

خردمـند گر مردم بدگـمان

نداند کـسي چاره آسـمان

فرنـگيس بـشـنيد رخ را بخست

ميان را بـه زنار خونين بـبـسـت

پياده بيامد بـه نزديک شاه

بـه خون رنگ داده دو رخـساره ماه

بـه پيش پدر شد پر از درد و باک

خروشان به سر بر همي ريخت خاک

بدو گـفـت کاي پرهـنر شـهريار

چرا کرد خواهي مرا خاکـسار

دلـت را چرا بـسـتي اندر فريب

هـمي از بلـندي نـبيني نـشيب

سر تاجداران مـبر بي‌گـناه

کـه نپـسـندد اين داور هور و ماه

سياوش کـه بگذاشـت ايران زمين

هـمي از جـهان بر تو کرد آفرين

بيازرد از بـهر تو شاه را

چـنان افـسر و تخـت و آن گاه را

بيامد ترا کرد پـشـت و پـناه

کـنون زو چه ديدي کـه بردت ز راه

نـبرد سر تاجداران کـسي

کـه با تاج بر تـخـت ماند بـسي

مکـن بي‌گـنـه بر تـن من ستم

کـه گيتي سپنج اسـت با باد و دم

يکي را بـه چاه افـگـند بي‌گـناه

يکي با کـلـه برشـناند بـه گاه

سرانـجام هر دو بـه خاک اندرند

ز اخـتر بـه چنـگ مـغاک اندرند

شـنيدي کـه از آفريدون گرد

ستـمـگاره ضـحاک تازي چه برد

هـمان از مـنوچـهر شاه بزرگ

چـه آمد به سلم و به تور سـترگ

کـنون زنده بر گاه کاووس شاه

چو دستان و چون رستم کينـه خواه

جـهان از تهمتـن بـلرزد هـمي

کـه توران بـه جنگش نيرزد هـمي

چو بـهرام و چون زنـگـه شاوران

کـه نـنديشد از گرز کـنداوران

هـمان گيو کز بيم او روز جـنـگ

هـمي چرم روباه پوشد پـلـنـگ

درخـتي نـشاني هـمي بر زمين

کـجا برگ خون آورد بار کين

بـه کين سياوش سيه پوشد آب

کـند زار نـفرين بـه افراسياب

ستـمـگاره‌اي بر تـن خويشتـن

بـسي يادت آيد ز گـفـتار مـن

نـه اندر شـکاري که گور افگـني

دگر آهوان را بـه شور افـگـني

هـمي شـهرياري ربايي ز گاه

درين کار بـه زين نگـه کـن پـگاه

مده شـهر توران بـه خيره بـه باد

بـبايد کـه روز بد آيدت ياد

بـگـفـت اين و روي سياوش بديد

دو رخ را بـکـند و فـغان برکـشيد

دل شاه توران برو بر بـسوخـت

هـمي خيره چشم خرد را بدوخـت

بدو گـفـت برگرد و ايدر مـپاي

چـه داني کزين بد مرا چيسـت راي

بـه کاخ بـلـندش يکي خانـه بود

فرنـگيس زان خانـه بيگانـه بود

مر او را دران خانـه انداخـتـند

در خانـه را بـند برساخـتـند

بـفرمود پـس تا سياووش را

مرآن شاه بي‌کين و خاموش را

کـه اين را بجايي بريدش که کـس

نـباشد ورا يار و فريادرس

سرش را بـبريد يکـسر ز تـن

تـنـش کرگـسان را بـپوشد کفن

بـبايد کـه خون سياوش زمين

نـبويد نرويد گيا روز کين

هـمي تاخـتـندش پياده کـشان

چـنان روزبانان مردم کـشان

سياوش بـناليد با کردگار

کـه‌اي برتر از گردش روزگار

يکي شاخ پيدا کن از تـخـم مـن

چو خورشيد تابـنده بر انـجـمـن

کـه خواهد ازين دشمنان کين خويش

کـند تازه در کـشور آيين خويش

هـمي شد پـس پشت او پيلسـم

دو ديده پر از خون و دل پر ز غـم

سياوش بدو گـفـت پدرود باش

زمين تار و تو جاودان پود باش

درودي ز مـن سوي پيران رسان

بـگويش کـه گيتي دگر شد بسان

بـه پيران نـه زين‌گونـه بودم اميد

هـمي پـند او باد بد مـن چو بيد

مرا گفـتـه بود او کـه با صد هزار

زره‌دار و بر گـسـتوان‌ور سوار

چو برگرددت روز يار توام

بـگاه چرا مرغزار توام

کـنون پيش گرسيوز اندر دوان

پياده چـنين خوار و تيره‌روان

نـبينـم هـمي يار با خود کـسي

کـه بـخروشدي زار بر من بـسي

چو از شهر و ز لشـکر اندر گذشـت

کـشانـش بـبردند بر سوي دشت

ز گرسيوز آن خـنـجر آبـگون

گروي زره بـسـتد از بـهر خون

بيفـگـند پيل ژيان را بـه خاک

نـه شرم آمدش زان سپهبد نه باک

يکي تـشـت بـنـهاد زرين برش

جدا کرد زان سرو سيمين سرش

بـجايي کـه فرموده بد تشت خون

گروي زره برد و کردش نـگون

يکي باد با تيره گردي سياه

برآمد بـپوشيد خورشيد و ماه

هـمي يکدگر را نديدند روي

گرفتـند نـفرين هـمـه بر گروي